Mögulegar 30 TWst árið 2025

Ósjaldan hefur verið minnst á það hér á Orkublogginu, að íslensku orkulindirnar séu mesta auðlind þjóðarinnar. Í því sambandi er athyglisvert, að nú er mögulega að fara í hönd mesta virkjunartímabil Íslandssögunnar. Um yrði að ræða 15 ára tímabil, með mikilli en jafnri fjárfestingu þar sem raforkuframleiðsla Landsvirkjunar yrði allt að tvöfölduð. Að því gefnu m.a. að arðsemissjónarmið verði uppfyllt og að uppbyggingin samrýmist umhverfis- og náttúrverndarsjónarmiðum.

Þarna er vísað til þeirrar hugmyndar Landsvirkjunar að árið 2025 - eftir einungis tæp 15 ár - verði framleiddar 30 TWst af raforku árlega á Íslandi. Og að sú orka verði mestöll seld langt umfram kostnaðarverð og þá með miklum hagnaði. Landsvirkjun hefur kynnt rökstudda hugmynd þess efnis að hagnaðurinn af sölu á öllu þessu rafmagni, í formi skatt- og arðgreiðslna til ríkisins, gæti hlutfallslega jafnast á við það sem norski olíusjóðurinn skilar Norðmönnum. Þarna kunna sem sagt að vera á ferðinni gríðarlegir fjárhagslegir hagsmunir fyrir íslensku þjóðina - til langrar framtíðar.

Sumir hafa gripið á lofti það eitt, að það sé nú stefna Landsvirkjunar að tvöfalda raforkuframleiðslu sína og það á næstu 15 árum. Í reynd hefur þó forstjóri Landsvirkjunar í kynningum og viðtölum ítrekað sagt að fyrirtækið hafi engan áhuga á að virkja bara til að virkja. Aftur á móti vill Landsvirkjun auka hagnaðinn af raforkusölunni, bæta þannig fjárhagsstöðu fyrirtækisins og skila meiri arði til eigandans (ríkisins). Þetta er forgangsatriðið og virðist ljóst að nýjar virkjanir verða ekki reistar af hálfu Landsvirkjunar nema þær uppfylli skilyrði um stóraukna arðsemi. 

Forstjóri Landsvirkjunar hefur einnig lagt áherslu á það, að stefna fyrirtækisins skuli samrýmast Rammaáætlun um vernd og nýtingu náttúrusvæða. Landsvirkjun er því bersýnilega meðvituð um að Alþingi markar fyrirtækinu rammann um hvar komi til greina að virkja. Þar að auki ætti fólk etv. að hafa í huga, að í ljósi sögunnar má gera ráð fyrir að núverandi forstjóri Landsvirkjunar sé talsvert meðvitaðri um náttúruvernd og umhverfissjónarmið heldur en forverar hans.

En setjum virkjanahugmyndir Landsvirkjunar í samhengi við þá raforkuframleiðslu sem nú á sér stað á Íslandi og skoðum aðeins hvaðan orkan á að koma. Í dag nemur raforkuframleiðslan hér samtals um 17 TWst árlega. Þar af framleiðir Landsvirkjun rúmlega 12 TWst. Til að heildarframleiðslan verði 30 TWst þarf því að auka raforkuframleiðslu á Íslandi um tæpar 13 TWst, sem er rétt rúmlega öll sú raforka sem Landsvirkjun framleiðir í dag!

Til samanburðar má nefna að Kárahnjúkavirkjun, þ.e. Fljótsdalsstöð, framleiðir um 4,6 TWst árlega. Þetta yrði sem sagt MJÖG mikil aukning á raforkuframleiðslu á Íslandi og það á tiltöllega stuttu tímabili. Skv. kynningu Landsvirkjunar á nýliðnum ársfundi fyrirtækisins, myndi hlutur Landsvirkjunar í þeirri aukningu verða um 11 TWst. Landsvirkjun myndi þá fara úr því að framleiða rúmar 12 TWst og í um 23 TWst árlega. Sem sagt næstum því tvöföldun á raforkuframleiðslu fyrirtækisins - og hugsanlega yrði allt viðbótaraflið byggt upp á einungis 15 árum.

Gert er ráð fyrir að af þeim 11 TWst sem þarna myndu bætast við framleiðslu Landsvirkjunar á næstu 15 árum, komi 7,3 TWst frá fjórtán nýjum virkjunum. Og að heildarfjárfesting vegna þeirra muni jafngilda á bilinu 4,5-5 milljörðum USD. Slík fjárfesting, ásamt tilheyrandi iðnaðaruppbyggingu fyrirtækja sem verða notendur orkunnar, myndi valda miklum umsvifum og hagvexti. Í þessu sambandi talar Landsvirkjun um 15 ára hagvaxtarskeið, sem verði drifið áfram af uppbyggingu iðnaðar og mjög arðsamra orkumannvirkja. Og arðsemin verði til þess að koma í veg fyrir niðursveiflu í kjölfar þessara umfangsmiklu framkvæmda. Samkvæmt þessu verður því um að ræða sjálfbæra orkuvinnslu - bæði í umhverfislegu og fjárhagslegu tilliti.

Sumar þessar 14 nýju virkjanir Landsvirkjunar, sem standa eiga undir framleiðslu á 7,3 TWst árlega, yrðu á nýjum virkjanasvæðum, en aðrar á svæðum sem nú þegar eru nýtt. Að auki eru svo 3,7 TWst, sem kæmu frá öðrum virkjunum á vegum Landsvirkjunar, sem hafa enn ekki verið tilgreindar. Þ. á m. yrðu, skv. kynningu Landsvirkjunar, mögulega vindorkuver og jafnvel sjávarorkuvirkjanir. Loks virðist gert ráð fyrir því í þessari framtíðarsýn, að raforkuframleiðsla annarra orkufyrirtækja fari úr núverandi 5 TWst og í um 7 TWst. Þannig að árið 2025 verði heildarframleiðsla raforku á Íslandi, sem fyrr segir, orðin um 30 TWst í stað þeirra 17 TWst sem nú er. Allt er þetta þó háð margvíslegri óvissu og fyrirvörum. Og talan 30 TWst er auðvitað enginn fasti, heldur bara viðmiðun eða ein hugmynd um hvernig sjá má virkjanauppbyggingu á Íslandi fyrir sér.

Þær fjórtán nýju virkjanir sem Landsvirkjun sér möguleika á að reisa á næstu 15 árum og með þeim framleiða samtals 7,3 TWst árlega, eru eftirfarandi (sjá má nánari upplýsingar um þessa virkjanakosti á pdf-skjölum á vef Rammaáætlunar, þar sem vatnsaflsvirkjanir og jarðvarmavirkjanir eru tilgreindar í sitt hvoru lagi, sbr. einnig yfirlitskort):

1)   Þeistareykjavirkjun (jarðvarmavirkjun).

2)   Krafla (ný jarðvarmavirkjun við Kröflu).

3)   Bjarnarflag (ný jarðvarmavirkjun við Bjarnarflag).

4)   Hólmsárvirkjun í Hólmsá.

5)   Búðarhálsvirkjun í Tungnaá.

6-8)   Holtavirkjun, Hvammsvirkjun og Urriðafossvirkjun í Þjórsá.

9)   Búrfellsvirkjun í Þjórsá (ný virkjun við Búrfell).

10)  Skrokkölduvirkjun við Hágöngulón.

11)  Hágönguvirkjun (jarðvarmavirkjun í nágrenni Hágöngulóns).

12-14)  Fannalækjarvirkjun, Gilsárvirkjun og Kolkuvirkjun í Blöndu.

Þessir 14 virkjanakostur eru væntanlega þeir sem Landsvirkjun telur að séu bæði hagkvæmir og þess eðlis að líklegt sé að þokkalega pólítísk sátt náist um þá. Því miður er ekki tilgreint í upplýsingum frá Landsvirkjun af ársfundinum hversu stór hver virkjun myndi verða. En við lauslega athugun sýnist Orkubloggaranum að samanlagt afl þessara fjórtan virkjana gæti verið nálægt 1.000 MW og þá ekki ólíklegt að ársframleiðsla þeirra yrði í kringum þær 7,3 TWst sem er talan sem Landsvirkjun hefur tilgreint.

Skv. þessum hugmyndum er EKKI gert ráð fyrir að virkja ýmsa kosti sem sumir myndu kannski telja hagkvæma, en eru afar umdeildir út frá t.d. umhverfis- og nattúruverndarsjónarmiðum. Þar mætti nefna háhitasvæðin í Vonarskarði (sem reyndar þykja álitlegur virkjunarkostur skv. drögum að Rammaáætlun!) og jarðhitinn í Kerlingafjöllum og við Torfajökul. Og þarna er ekki heldur að finna neina virkjun í Jökulsá á Fjöllum, né í Skjálfandafljóti eða jökulánum í Skagafirði.

Hvaða virkjunarstaðir koma að lokum til álita verður vel að merkja í höndum löggjafans og stjórnvalda. Á þessu stigi er því væntanlega eðlilegast að líta á umræddar hugmyndir Landsvirkjunar sem tillögur eða ábendingar. Sumum kann reyndar að þykja það að ætla að reisa allar þessar virkjanir á einungis 15 árum vera ansið hröð uppbygging. En af hálfu Landsvirkjunar er bent á að ef ráðist yrði í þessar framkvæmdir myndi það geta gerst mjög jafnt og þétt yfir allt tímabilið. Og að einfalt yrði að hægja á framkvæmdaferlinu, ef of mikill hiti væri að færast í efnahagslífið. Það er nefnilega enginn virkjanakostanna mjög stór; m.ö.o. ekkert í líkingu við Kárahnjúkavirkjun.

Landsvirkjun hefur í kynningum sínum lagt ríka áherslu á að það sé alls ekki verið að ráðast í framkvæmdir framkvæmdanna vegna. Heldur skuli allar framkvæmdir fyrirtækisins byggjast á rekstrarlegum forsendum og að miðað verði við arðsemiskröfur sem eru langt umfram það sem tíðkaðist áður fyrr hjá Landsvirkjun. Þar að auki mun fyrirtækið auðvitað miða allar sínar áætlanir við niðurstöðu Rammaáætlunar. Það er því í reynd Alþingi sem mun setja rammann um virkjanastefnu Landsvirkjunar.

Til eru þeir sem hrökkva í kút við að sjá hugmyndir um svo sórfelldar virkjanaframkvæmdir. Enda er fyrri reynsla af aðdraganda virkjanaframkvæmda hér á Íslandi ekkert sérstaklega góð. Það er t.d. vart hægt að kalla það annað en misbeitingu á pólítísku valdi þegar þáverandi umhverfisráðherra snéri niðurstöðu Nátturuverndar ríkisins um umhverfisáhrif Kárahnjúkavirkjunar. Vonandi er tími slíkra vinnubragða liðinn. Kynning Landsvirkjunar á framtíðarsýn fyrirtækisins er metnaðarfull og að mati Orkubloggarans nokkuð lituð bjartsýni - sérstaklega með tilliti til þróunar raforkuverðs. En þetta er um margt athyglisverð og jákvæð framtíðarsýn. Og nú er eðlilegt að fram fari opinská umræða um þessar humyndir í þjóðfélaginu, núna þegar Rammáætlunin fer loksins að verða tilbúin.

Við þurfum að bíða enn um sinn til að sjá hvernig þeirri vinnu reiðir af. En ef niðurstaðan verður nálægt þeim hugmyndum sem Landsvirkjun hefur sett fram, er kannski ekki fráleitt að segja sem svo að nú fyrst fari í hönd raunveruleg iðnvæðing á Íslandi, þar sem byggðastefna, kjördæmapot og fyrirgreiðslupólítík verða víðs fjarri. Það er vel.

--------------------------------------------------

[Glærurnar þrjár hér að ofan eru úr kynningu Landsvirkjunar á ársfundi fyrirtækisins fyrr í apríl og eru þær teknar af vefsvæði Landsvirkjunar].

Gamalt stórveldi í orkuþurrð

Er ekki alveg upplagt að Orkubloggið beini sjónum að Bretlandi í færslu dagsins? Svona með atburði helgarinnar í huga. Og skoði hvernig orkutölfræðin spáir heldur illa fyrir Bretunum.

Iðnbyltingin (bresku kolin) og síðar aðgangur að hrávörum nýlenduþjóðanna gerðu Bretland að stórveldi. Eftir að nýlendurnar fengu sjálfstæði (flestar á 7. áratugnum) varð það Bretum til happs að um sama leyti fannst olía í Norðursjó. Og allt fram undir aldamótin 2000 var Bretland orkustórveldi, þökk sé olíunni og gasinu úr iðrum Norðursjávar-landgrunnsins.

Gríðarlegar kolvetnisauðlindirnar ollu því að mestallan 9. og 10. áratuginn framleiddi Bretlandi meiri orku en þjóðin notaði. Var m.ö.o. nettóútflytjandi að orku - og var það allt fram til 2003.

En nú er hnignunin hafin. Olíuframleiðsla Breta náði toppi 1999 og gasvinnslan toppaði skömmu síðar. Breska þjóðin er ekki lengur orkusjálfstæð og mun þurfa að flytja æ meira inn af gasi og olíu. Í dag kemur mest af þessum kolvetnisinnflutningi frá Noregi, en einnig frá löndum eins og Alsír og Líbýu. Bretland er sem sagt orðið nettóinnflytjandi að orku og allar horfur á að á næstu árum og áratugum verði breska þjóðin sífellt háðari innfluttum orkugjöfum.

Ennþá er Bretland þó í góðri stöðu miðað við næstum öll önnur aðildarríki ESB. Og þessi vaxandi innflutningsþörf væri sossem ekki vandamál ef markaðsverð á olíu og gasi væri lágt. En kaldhæðni örlaganna hagaði því svo, að einmitt um það leyti sem Bretland framleiddi og flutti út meiri olíu og gas en nokkru sinni, var verð á þessum afurðum í botni. Og árin sem Bretland hefur orðið æ háðara innfluttu eldsneyti/orkugjöfum hefur olíuverð hækkað hratt. Þarna er því kominn nýr og risastór útgjaldaliður fyrir bresku þjóðina - og kostnaðurinn mun að öllum líkindum vaxa hratt á næstu árum.

Sem fyrr segir voru vatnaskilin í orkusjálfstæði Bretlands um aldamótin 2000. Árið 2008 var svo komið að útgjöld Breta vegna umræddrar innflutningsþarfar voru um 15 milljarðar punda. Lækkandi olíuverð 2009 bættu stöðuna aðeins það árið, en 2010 rauk kostnaðurinn aftur upp og útlitið framundan er ekki bjart.

Þetta eru vel að merkja útgjöld sem ekki voru til staðar fyrir einungis örfáum árum síðan - þegar Bretar þvert á móti voru nettóútflytjendur að orku og orkuiðnaðurinn skapaði þeim miklar útflutningstekjur. Og vegna þess hversu olíulindunum í bresku lögsögunni fer hratt hnignandi, má búast við að orkuinnflutningur Breta margfaldist á næstu árum. Og það þrátt fyrir stórfelldar fjárfestingar í vindorkuverum og bjartsýni þeirra um að geta fljótlega beislað sjávarfallaorku til rafmagnsframleiðslu.

Svo skemmtilega vill til að Bretar eru nú um 185 sinnum fleiri en Íslendingar og eitt breskt pund kostar í dag einmitt um 185 ISK. Samsvarandi útgjöld fyrir Íslendinga væru því að þurfa að borga u.þ.b. 15 milljarða ISK á ári fyrir innflutta orku. 

Í reynd erum við að borga miklu meira fyrir innflutta orkugjafa. Skv. Hagstofu Íslands eru það nú um 55 milljarðar ISK árlega! Bretar myndu því kannski segja sem svo, hvern fjandann Orkubloggarinn sé að derra sig. En í reynd er staða Íslendinga í orkumálum til framtíðar allt önnur og miklu betri heldur en Breta. Ástæða mikils eldsneytisinnflutnings Íslendinga er m.a. vegna íslenska fiskiskipaflotans, sem er jú mjög umfangsmikill og er notaður til að framleiða útflutningsvörur. Þess vegna er þetta viðráðanlegt fyrir Íslendinga. 

Og öfugt við Íslendinga standa Bretar nú frammi fyrir því að þurfa að flytja inn æ meiri orku. Orkubloggarinn hefur séð spár þess efnis að strax árið 2013 verði kostnaður Breta vegna innfluttra orkugjafa orðinn á bilinu 25-50 milljarðar punda allt eftir því hvernig olíuverð þróast. Og færi svo áfram hratt vaxandi.

Þó svo að upphæðin sem þarna er nefnd sé miklu minni og jafnvel ekki nema hálfdrættingur á við það sem við Íslendingar erum að eyða í innflutt eldsneyti þessa dagana (þegar tekið er tillit til fólksfjölda) er þetta samt stórmál fyrir Breta. Staða Bretlands í orkumálum er svona ámóta eins og ef við Íslendingar sæjum fram á að bæði vatnsaflið og jarðvarminn væri senn að verða uppurið.

Menn geta rifist um það hvort þeir sem segja að Bretland stefni beint í þjóðargjaldþrot séu ruglukollar, svartsýnisálfar eða raunsæismenn. En það er staðreynd að Bretland stendur frammi fyrir miklum vanda í orkumálum.

Við Íslendingar erum hins vegar í þeirri ákjósanlegu stöðu að eiga miklar orkulindir, sem ekki aðeins eru endurnýjanlegar heldur munu mögulega að umtalsverðu leyti leysa innflutt eldsneyti af hólmi í framtíðinni. Orkan í vatnsföllum Íslands og iðrum jarðar (og prótínið sem svamlar í sjónum umhverfis Ísland) eru auðlindir sem gera það að verkum, að Íslendingar þurfa ekki að hafa áhyggjur af framtíðinni. Hvað sem Icesave líður!

 

Ferðasaga frá Bakú

Azerbaijan er einhver mesti olíuspútnik nútímans.

Þannig gengur tíminn í hringi. Fyrir heilli öld síðan voru svæðin kringum höfuðborgina Bakú í Azerbaijan einmitt vettvangur mikil olíuævintýris. Þar urðu sænsku Nóbelbræðurnir og nokkrir innlendir olíubarónar auðugustu menn veraldar og Bakú var þá ein mesta glæsiborg veraldarinnar.

Og núna þegar olíufyrirtækin eru komin með borpalla langt útá Kaspíahafið er þarna hafið nýtt og ekki síður æsilegt olíuævintýri. Tugmilljarðar USD streyma nú til Azerbaijan í formi fjárfestinga í olíuvinnslu. Þar að auki er gríðarlegt magn af gasi þarna að finna, sem í framtíðinni kann að streyma um langar gasleiðslur alla leið vestur til Evrópusambandsríkjanna.

Engan ætti því að undra, að það var sannkölluð draumaferð fyrir Orkubloggarann að sækja Azerbaijan heim, en það var fyrir nánast sléttu ári síðan (apríl 2010). Ekki var síst "skemmtilegt" að líta þar augu einhver menguðustu svæði jarðar, þar sem jarðvegurinn er gegnsósa af olíudrullu eftir hundrað ára vinnslu.

Einhverjir lesendur Orkubloggsins hafa kannski gaman af að lesa ferðapistil um þessa heimsókn til Azerbaijan - jafnvel þó svo þar sé ekki mikið fjallað um orkumálin. Þá sögu má sjá hér á endurminningabloggi Orkubloggarans.

 

Græningjar fagna

Græningjar voru að vinna mikinn kosningasigur í þýska sambandsfylkinu Baden-Württemberg. Tvöfölduðu fylgi sitt í þessu mikla hægrivígi; fengu rúmlega 24% og eru nú næststærsti flokkurinn á fylkisþinginu í Stuttgart.

Margir eru á því að þar hafi umræðan um þýsku kjarnorkuverin skipt sköpum. Það hefur reyndar lengi verið mikil andstaða við kjarnorkuver í Þýskalandi og í kjölfar kjarnorkuslyssins í Chernobyl 1986 stefndu þýsk stjórnvöld að því að mjög yrði dregið úr notkun kjarnorku í landinu. Um aldamótin voru meira að segja sett lög sem gerðu ráð fyrir því að því að síðasta kjarnorkuverinu í Þýskalandi yrði lokað árið 2021.

En það var svo á síðasta ári (2010) að ríkisstjórn Angelu Merkel ákvað að slá þeim áformum á frest. Enda er ekkert áhlaupaverk að ráðast í að loka öllum kjarnorkuverum í Þýskalandi. Þýskaland þjáist af miklu orkuósjálfstæði og ekki á það bætandi að þurfa t.a.m. að flytja inn ennþá meira af rússnesku gasi til að fullnægja orkuþörf þjóðarinnar.

Í síðustu færslu Orkubloggsins var einmitt minnt á þá staðreynd að þýsku kjarnorkuverin framleiða á hverju ári um 140 TWst - sem er um átta sinnum meira en öll sú raforka sem framleidd er í öllum virkjunum á Íslandi. Jafnvel stórþjóð eins og Þjóðverjar myndu lenda í margvíslegum vandræðum við að taka þvílíkt afl úr sambandi. Og það er athyglisvert að hvorki meira né minna en 60% raforkunnar sem notuð er í Baden-Württemberg kemur frá kjarnorkuverum! Og þarna er vel að merkja ekki um að ræða neitt smáfylki, heldur búa þar heilar 11 milljónir manna.

Hér til hliðar er skemmtileg mynd sem sýnir umfang kjarnorkunnar í heiminum. Þarna má m.a. sjá hversu mjög dró úr byggingu kjarnorkuvera eftir miðjan 9. áratug liðinnar aldar (Chernobyl!). Og hversu gríðarlega mörg kjarnorkuver Kína og Indland hafa áform um að reisa á næstu árum og áratugum.

Það er fremur hæpið að kjarnorkuslysið í Japan muni breyta miklu um þær áætlanir. En skammtímaáhrifin af slysinu gætu orðið veruleg - kansnki ekki síst í vestrænum stjórnmálum. Þessa dagana er a.m.k. gaman hjá Græningjunum í Þýskalandi.

 

Kjarnorkuver á undanhaldi?

Alvarleg óhöpp í kjarnorkuverum eru afar sjaldgæf. Og kjarnorkuver eru þokkaleg ódýr leið til að framleiða raforku. Og þau losa engar gróðurhúsalofttegundir.

Þess vegna hafa kjarnorkuver af mörgum þótt einhver besti kosturinn til raforkuframleiðslu. Enda eru allmörg ríki með áætlanir um að byggja mikinn fjölda nýrra kjarnorkuvera á næstu árum og áratugum. Orkubloggið hefur áður sagt frá metnaðarfullum kjarnorkuáætlunum Kínastjórnar. Og í Japan, þar sem kjarnorkan stendur undir um fjórðungi allrar raforkuframleiðslunnar, hafa stjórnvöld haft þá stefnu að hlutfall kjarnorkunnar í raforkuframleiðslu landsins hækki úr núverandi 27% í 40% fyrir 2017! Og að árið 2030 verði hlutfall kjarnorkunnar orðið 50%.

Þetta eru stórhuga áætlanir hjá Japönum. Þær hafa m.a. orðið til af þeim sökum að Japan er svo gífurlega háð innflutningi á bæði gasi og kolum - og auðvitað líka á olíu. Kjarnorkan skapar Japönum meiri fjölbreytni í raforkuframleiðslu og ný kjarnorkuver eru raunhæfasta leiðin fyrir japönsku þjóðina að minnka losun gróðurhúsalofttegunda og forðast mengun vegna kolefnisbruna. Já - kjarnorkan hentar Japönum jafnvel þó svo þeir þurfi að flytja inn eldsneytið í kjarnorkuverin (úranið). 

Þess vegna hafa Japanir veðjað á kjarnorkuna. Jafnvel þrátt fyrir þá nöturlegu staðreynd að engin þjóð þekkir betur skelfilegar afleiðingar kjarnorkunnar (þegar tveimur kjarnorkusprengjum var varpað á Japan í ágúst 1945).

Kjarnorkan sem orkugjafi átti blómaskeið á 7. og 8. áratugum 20. aldar. En eftir það dró mjög úr byggingu kjarnorkuvera. Ekki síst í Bandaríkjunum, en ástæða þess að kjarnorkan missti meðbyr var m.a. óhappið í kjarnorkuverinu á Þriggja mílna eyju árið 1979. Og eftir slysið 1986 í Chernobyl í Úkraínu (sem þá var hluti af Sovétríkjunum) jókst andstaða við kjarnorkuver víða í Evrópu. Fyrir vikið hafa mörg kjarnorkuríki í Evrópu stefnt að því að fækka kjarnorkuverum. Þar má t.d. nefna Svíþjóð og Þýskaland.

Sum ríki hafa aftur á móti haldið fullri tryggð við kjarnorkuna. T.d. hefur Frakkland gengið svo langt að framleiða um 75-80% allrar raforku sinnar með kjarnorku. Og kjarnorka stendur undir stórum hluta allrar raforkuframleiðslunnar í mörgum öðrum löndum Evrópu og hefur t.a.m. verið furðu lítið umdeild í Finnlandi, sem hefur verið að auka þýðingu kjarnorkunnar í raforkuframleiðslunni.

Þrátt fyrir nokkuð mikla andstöðu almennings við kjarnorkuver víða um lönd, má segja að sú andstaða hafi veikst þegar athygli fólks beindist að hlýnandi loftslagi - sem mögulega stafar einkum af bruna á kolum, olíu, gasi. Gott ef sumir voru ekki farnir að tala um kjarnorku sem græna orku! Bara vegna þess að kjarnorkuver losa ekki gróðurhúsalofttegundir - og þrátt fyrir margvíslegan og mikinn vanda sem getur fylgt geislavirkum úrgangi frá kjarnorkuverum. Þar að auki olli efnahagsvöxturinn í Asíu því að kjarnorkan fékk sífellt meiri athygli sem góður orkugjafi.

En svo varð jarðskjálftinn við Japan og enn á ný urðu kjarnorkuver ógnvaldur. Ennþá er ekki útséð hvernig fer með kjarnorkukljúfana í Fukushima og þetta atvik er sérstaklega ógnvænlegt þegar haft er í huga þéttbýlið á svæðinu (kjarnaverið er t.a.m. einungis um 200 km frá tugmilljónaborginni Tokyo). Ekki skrítið þótt á ný hafi blossað upp mikil andstaða gegn kjarnorkuverum og að stjórnvöld víða um hinn kjarnorkuvædda heim kippi að sér kjarnorkuhendinni.

En er raunhæft að við getum án kjarnorkunnar verið? Krafan um að loka kjarnorkuverunum virðist hvað háværust í Þýskalandi. Af allri raforkuframleiðslu þar í landi stendur kjarnorkan undir á bilinu 25-30%. Þýsku kjarnorkuverin framleiða á hverju ári um 140 TWst - sem er um átta sinnum meira en öll sú raforka sem framleidd er í öllum virkjunum á Íslandi. Jafnvel fyrir fjölmenna þjóð eins og Þjóðverja, er ekki neitt smámál að taka svo mikið afl úr sambandi (samanlagt afl þýskra kjarnorkuvera er um 21 þúsund MW - afl allra íslenskra virkjana er um 2.600 MW).

Öll sú orka myndi þá þurfa að koma annars staðar frá. Þetta myndi auðvitað ekki gerast á einni nóttu. Lausnin gæti verið að auka innflutning á gasi og á t.d. einum áratug væri hægt að reisa þúsundir og jafnvel tugþúsundir MW af nýjum vindrafstöðvum (í dag er uppsett afl þýskra vindorkuvera um 26 þúsund MW, sem geta sennilega framleitt jafn mikla raforku eins og ca. 7 þúsund MW kjarnorkuver). Og svo mætti bæta við slatta af sólarorkuverum. Og kannski líka nýjum kolaorkuverum!

Þetta væri hægt. En þessu myndi fylgja gríðarlegur kostnaður. Þrátt fyrir allt, þá er kjarnorkan miklu ódýrari orkugjafi heldur en vindorka og margfalt ódýrari en að virkja sólarorku. Þar að auki hefur kjarnorkan þann kost að vera yfirleitt mjög áreiðanlegur orkugjafi, meðan bæði sól og vindur eru óvissir raforkugjafar og þurfa að geta stuðst við æpandi mikið varaafl.

Því miður er engin góð lausn borðleggjandi. Þjóðverjar vilja forðast að verða enn háðari því að kaupa gas frá Rússum. Og vilja minnka stórlega losun gróðurhúsalofttegunda. Það er vandséð hvernig uppfylla á slík markmið ef loka á þýskum kjarnorkuverum í stórum stíl.

Það er vægast sagt afar hæpið að endurnýjanlegir orkugjafar geti þar orðið allsherjarlausn. Til þess er kjarnorkan einfaldlega of stór og mikil umfangs. Og jafnvel þó svo þetta kunni að vera fræðilega mögulegt yrði kostnaðurinn svimandi. Eftir raforkuverðhækkanir síðustu ára er hæpið að almenningur sé tilbúinn að kyngja miklum hækkunum í viðbót bara til að losna við kjarnorkuverin.

Samskonar sjónarmið eiga við um Japan og flest önnur ríki sem nýta kjarnorku. Ætli menn að gera alvöru úr þeim orðum sínum að minnka notkun kjarnorku umtalsvert og þá helst með endurnýjanlegum orkugjöfum, þá verður það afar kostnaðarsamt. Kannski svo dýrt að almenningur muni snúast á sveif með kjarnorkunni - þrátt fyrir áhættuna, sem nýting kjarnorkunnar skapar.

Orkubloggarinn er á því að EF slysið í Fukushima hefur þegar náð hámarki, muni það ekki hafa miklar langtímaafleiðingar á orkustefnu ríkja. En EF slysið á eftir að verða mun alvarlegra og veruleg geislun frá verinu berist til stórborga í Japan, yrði það mikið högg fyrir fylgjendur kjarnorkuvera. Sú atburðarás virðist þó á þessari stundu fremur ólíkleg. Vonandi hafa Japanir náð tökum á ástandinu í Fukushima. Og vonandi mun atburðurinn hafa þau jákvæðu áhrif, að rannsóknir og þróun á endurnýjanlegri orkuvinnslu verði stórefldar um allan heim.

Ríki heims þurfa að huga miklu meira að endurnýjanlegum orkugjöfum og sem flest ríki ættu að stefna í átt að orkusjálfstæði - ekki bara í orði heldur á borði! Kannski fara íslensk stjórnvöld loksins að hlusta á hvatningar Orkubloggsins - og byrja bráðum af alvöru að huga að því að skapa hér kjöraðstæður fyrir fyrirtæki sem t.d. vinna að framleiðslu á grænu eldsneyti og þróun sjávarorkutækni. Með sitt mikla vatnsafl og jarðvarma er Ísland kjörinn staður fyrir rannsóknir, þróun og framleiðslu á slíkri tækni. Þetta gæti meira að segja verið besta tækifærið í endurreisn íslensk efnahagslífs.

 

Spenna við Flóann

Margir olíuspekúlantar biðu spenntir eftir föstudeginum sem leið (11. mars 2011). Vegna þess að skyndilega höfðu margir veðjað á að olíutunnan ryki upp. Í 150 USD eða 200 eða þaðan af meira!

Ástæða þess að menn gerðust svo djarfir fyrir helgina að spá æpandi miklum verðhækkunum á olíu, var að boðað hafði verið til víðtækra mótmæla gegn stjórnvöldum í Saudi-Arabíu og áttu þau að fara fram s.l  föstudag. Á ensku var talað um day of rage og sumir töldu þetta geta leitt til óeirða sem myndu trufla olíuframboð frá Sádunum. Eða a.m.k. valda því að markaðurinn færi af taugum og taka til við að hamstra olíu.

Þar að auki hafa þegar orðið einhverjar ryskingar í austustu héruðum Saudi-Arabíu. Það vill svo til að þar býr mikið sjítum, sem eru afar ósáttir við yfirstéttina sem allt eru súnnítar, eins og flestir íbúarnir í landinu. Þar brást lögreglan hart við og skaut á fólk. Og þó svo mótmælin þarna virðast hafa verið kæfð niður, eru menn alls ekki rólegir. Þarna í austurhluta landsins liggja nefnilega margar stærstu og mikilvægustu olíulindir heimsins; ofurlindir eins og Manifa, Khurais og risinn Ghawar.

En föstudagurinn varð ekki sá ófriðardagur í Saudi-Arabíu eins og sumir höfðu búist við. Kannski varð jarðskjálftinn rosalegi við Japan til þess að dreifa huga fólks. Eða kannski hafði stjórnvöldum tekist að hræða fólk - eða jafnvel kaupa sér frið með nýju loforði Sádakonungs um 36 milljarða dollara fjárframlög til ýmissa verkefna. Ekki veitir af í landi þar sem atvinnuleysi ungs fólks er um 40%!

En stjórnvöld í Riyadh   ættu kannski ekki að fagna sigri of snemma. Stór hluti þjóðarinnar er löngu búinn að fá yfir sig nóg af einræðisstjórninni, sem með harðri hendi hefur haldið öllum umbótaöflum niðri. Þar að auki gæti ein allra minnsta þúfan orðið til þess að velta hlassinu. Þar er átt við nágrannaríki Sádanna; smáríkið Bahrain. 

Bahrain á sér merkan sess í olíusögunni því fyrsti olíubrunnurinn á Arabíuskaganum var einmitt grafinn í sandinum í Bahrain (það var 1935). Í dag framleiðir Bahrain einungis um 40 þúsund olíutunnur á dag og skiptir því sáralitlu máli þegar rætt er um olíuframboð í heiminum. En Bahrain er eins og eyja í Súnnítahafi Arabíuskagans. Þar eru um 7/10 allra íbúanna sjítar, en öll valdastéttin eru súnnítar. Súnnítarnir eru lítt spenntir fyrir því að deila peningum og völdum með þorra þjóðarinnar og þarna á milli er því talsverð spenna. Sem gæti blossað upp núna þegar almenningur í öðrum Arabaríkjum hefur risið upp gegn ofríki þaulsetinna valdhafa. Og slíkar óeirðir gætu smitast yfir landamærin til Saudi-Arabíu.

Vert er líka að hafa í huga að líklegt er að sjítarnir í Íran styðji trúbræður sína í Bahrain - hvort sem er opinberlega eða með undirróðri - og hvetji til uppreisnar gegn súnnítastjórninni. Inní þetta blandast bandarískir hernaðar-hagsmunir, því mikilvægasta flotahöfn bandaríska sjóhersins við Persaflóann er í Bahrain. Og allar fyrrnefndar risalindir Sádanna eru rétt handan við landamæri Bahrain að Saudi-Arabíu. Bahrain er því sakleysisleg púðurtunna, sem gæti haft all svakalegar afleiðingar ef hún springur.

 

Vesturlandahræsnin

Líbýa er einn stærsti olíuútflytjandinn í Afríku. Er þar í hópi með Alsír, Angóla og Nígeríu. Þess vegna varð mörgum hér í Westrinu um og ó þegar óeirðir breiddust út þarna í ríki Gaddafi's. Truflun á olíuútflutningi frá Líbýu er miklu stærra efnahagslegt mál heldur en vesenið í Túnis eða Egyptalandi. Því olían stjórnar jú öllu.

Truflunin á olíuútflutningi frá Líbýu skýrir líka að miklu leyti þann svakalega verðmun sem undanfarið hefur verið á olíu á mörkuðum sitt hvoru megin Atlantshafsins. Í Bandaríkjunum er allt fljótandi í svarta gullinu þessa dagana og allar birgðageymslur að verða stútfullar. Olían frá olíusandinum í Kanada og nýju vinnslusvæðunum kennd við Bakken í Dakota stútfylla nú tankana í Cushing, Oklahóma. En í Evrópu er menn með böggum Hildar vegna minnkandi olíuframboðs frá Líbýu.

Fyrir vikið kostar olíutunna á Lundúnamarkaði nú sem samsvarar rúmum 116 USD, meðan sama magn af olíu kostar einungis 105 USD á Nymex. Þetta er meiri munur en flestir olíusvolgrarar muna eftir. Hreint magnað. Maður ætti kannski að leigja nokkra dalla og sigla með fáeina farma frá Mexíkóflóanum og austur til olíusoltinnar Evrópu?

En það er ekki bara að Evrópa kaupi mikið af olíu frá Líbýu.  Líbýa er ekki aðeins mikilvægur olíuútflytjandi; landið býr nefnilega yfir langmestum olíubirgðum af Afríkuríkjunum öllum (sbr. stöplaritið hér að neðan sem sýnir vinnanlega olíu í jörðu). Þetta er einmitt helsta ástæðan fyrir ótrúlegum sleikjuskap og undanlátsemi Vesturlandaleiðtoganna gagnvart Gaddafi í gegnum tíðina.

Það er ekki eins og menn hafi verið að komast að því núna á þorranum eða góunni á því Herrans ári 2010 að maðurinn sé fauti. Í Líbýu hafa andstæðingar Gaddafi's iðulega horfið sporlaust og alþekkt er hvernig Líbýa hefur í áratugi stutt hryðjuverkastarfsemi hingað og þangað um heiminn.

Sumum var reyndar nóg boðið þegar farþegaþota PanAm var sprengd í loft upp af líbýskum terroristum yfir Skotlandi  skömmu fyrir jólin 1988. En olían er bara meira virði en svo að menn væru að erfa þetta of lengi við kallinn. Bresk stjórnvöld leyfðu sprengjumanninum að trítla úr bresku fangelsi og vera fagnað sem þjóðhetju við komuna til Trípólí; höfuðborgar Líbýu. Að baki lá díll Breta við Gaddafi um að BP fengi að leika sér í olíuiðnaði Líbýu.

Olían verður bersýnilega ekki metin til mannslífa - a.m.k. ekki í augum breskra stjórnvalda. Einræðisherrar í olíuríkjum þykja einfaldlega hið besta mál, svo lengi sem þeir eru liðlegir til að flytja út olíu og leyfa olíufyrirtækjum Vesturlanda að koma þar að vinnslunni. Þá er allt fyrirgefið; jafnvel hryðjuverk og fjöldamorð.

Vesenið núna er í reynd ekki tilkomið út af því að þegnar Gaddafi's risu upp gegn honum. Ástæðurnar fyrir hörðum víðbrögðum Vesturlandaleiðtoganna eru miklu fremur að vegna uppþotanna í landinu er bæði olíuframleiðslunni í Líbýu ógnað og aukin hætta á að Gaddafi fleygi enn á ný erlendum olíufélögum út úr landinu. Þess vegna spretta ráðamenn Vesturlanda nú skyndilega fram og fordæma Gaddafi í hópum - eins og 40 ára harðstjórn hans sé eitthvert nýabrum.

En öllum er þeim í reynd skítsama um líbýsku þjóðina. Málið er einfaldlega að þarna þarf að komast á jafnvægi hið fyrsta - svo við hér í Evrópu getum áfram drukkið svarta blóðið frá Líbýu truflunarlaust.

 

Gasið í Egyptalandi

Síðustu vikurnar hefur Orkubloggarinn að sjálfsögðu fylgst spenntur með atburðunum í N-Afríku. Þegar maður var snáði voru sögurnar af Faraóunum með því mest spennandi sem maður las. Ekki var síður skemmtilegt að lesa um Aswan-stífluna, sem reist var í Egyptalandi á árunum 1960-70. Og um það hvernig risavaxnar fornminjarnar sem hefðu farið á kaf í uppistöðulónið voru sagaðar í sundur á vegum UNESCO og fluttar út fyrir lónstæðið. 

Stíflan við Aswan hefur fyrst og fremst það hlutverk að stýra rennsli hinnar miklu Nílar. En að auki er þarna virkjun í ánni upp á meira en 2.000 MW. Þegar ráðist var í þessar framkvæmdir þýddi það rafvæðingu sem á þeim tíma náði til um helmings egypsku þjóðarinnar. En í dag stendur raforkan frá Aswan einungis undir um 15% af raforkuþörf Egypta. Sem er til marks um þá gríðarlegu fólksfjölgun, sem orðið hefur í Egyptalandi eins og svo mörgum öðrum þróunarríkjum.

Þrátt fyrir að egypska lýðveldið sé orðið nærri 60 ára hafa einungis þrír forsetar ríkt yfir landinu á þessum tíma (ef við leyfum okkur að sleppa fyrsta forsetanum sem sat einungis í eitt ár). Þessir þrír voru Nasser (1956-70) sem þjóðnýtti Súez-skurðinn, Sadat (1970-81) sem samdi frið við Ísrael og svo Mubarak (1981-2011).

Þarna er í reynd um að ræða eina samfellu, því bæði Sadat og Mubarak höfðu áður verið varaforsetar. Mubarak varð forseti landsins þegar Sadat var myrtur 1981 (myndin hér til hliðar mun hafa verið tekin örfáum andartökum áður en skothríðin buldi á Sadat; Mubarak slapp lítið særður). Sadat var hataður af mörgum leiðtogum annarra Arabaríkja fyrir friðarsamningana við Ísrael og um skeið var Egyptalandi vísað úr Arababandalaginu. En í staðinn varð Egyptaland einn helsti bandamaður Vesturlanda í Arabaheiminum. 

Mubarak viðhélt hinum kalda friði við Ísrael og þar með vinskap við Bandaríkin. Þrátt fyrir þjóðþing og lýðræði að nafninu til, var hann í reynd nær einráður; einræðisherra sem ríkti í skjóli "neyðarlaga" með aðstoð hersins og lögreglunnar. Hann hafði verið í forsetaembættinu í um þrjá áratugi nú þegar egypska þjóðin sagði hingað og ekki lengra og Mubarak mátti segja af sér með skömm.

En það er vandséð að lýðræði eins og við skiljum það hugtak komist á í Egyptalandi. Og það blasa risavaxin vandamál við þjóðinni. Hún er afar fjölmenn - um 80 milljónir manna - og stór hluti hennar býr við sára fátækt. Opinberar tölur um atvinnuleysi segja það vera um 10%, en skv. sumum heimildum er það miklu meira. Verðbólga er einnig mikil; um 15% skv. tölum hins opinbera.

Við þetta bætist svo að Egyptar eru ekki lengur sjálfum sér nógir um olíu. Þó svo Egyptaland sé verulegur olíuframleiðandi - einn af þeim stærri í Afríku - er nú svo komið að framleiðslan stendur ekki lengur undir olíuþörf þessarar fjölmennu þjóðar.

Fyrir um 15 árum náði framleiðslan um milljón tunnum á dag, en slefar nú varla í 600 þúsund tunnur vegna hnignandi olíulinda. Það er nánast sama magn eins og þjóðin notar og því blasir við að senn muni olían ekki lengur skila Egyptum útflutningstekjum. Þvert á móti mun þessi fátæka þjóð senn þurfa að flytja inn olíuafurðir. Og keppa um þær á heimsmarkaði við okkur í vestrinu og aðra sem munu alltaf vera tilbúnir að yfirbjóða Egypta og aðrar snauðar þjóðir.

En þegar neyðin er stærst er hjálpin næst. Undanfarin ár hafa fundist miklar gaslindir út af óshólmum Nílar. Egyptaland hefur fyrir vikið stóraukið gasframleiðslu sína og útflutning á gasi. Svo gæti farið að landið verði einn af mikilvægustu gasbirgjum Evrópu. Löngu orðið tímabært að ESB tengist N-Afríkuríkjunum nánari böndum.

Einn af allra nýjustu gasvinnslu-samningunum sem egypsk stjórnvöld gerðu var nettur samningur við BP og þýska RWE upp á 9 milljarða USD. Undir hann var párað um mitt síðasta ár (2010). Og svo má ímynda sér hvort eitthvað lítilræði af þessum milljörðum dollara hafa runnið inn á reikninga í eigu Mubarak's í einhverjum ónefndum banka í ónefndu landi?

 

Álverskórinn syngur enn

Í vikunni sem leið bárust þær fréttir að Landsvirkjun og HS Orka hafi samið um raforkusölu til kísilverksmiðju, sem rísa á við Helguvík. Því miður er fólk samt ennþá að gæla við að álver Norðuráls muni taka þar til starfa - þó svo allir viti að það merkir að orka frá hundruðum MW verði þá seld álverinu á spottprís og með svo til engri arðsemi fyrir orkufyrirtækin.

Þeir sem eru heitastir fyrir álveri í Helguvík hafa lítinn áhuga á arðsemi af raforkusölunni. Rétt eins og sumir þingmenn vilja að ríkisstjórnin taki ráðin af Landsvirkjun, sem "leiki lausum hala", horfa sveitarstjórnarmenn á Suðurnesjum eingöngu á störfin og umsvifin í kringum sjálfa framkvæmdabóluna. En til allrar hamingju eru orkufyrirtækin hér smám að færast frá því að vera byggðastefnutæki stjórnvalda, yfir í það að leggja áherslu á að auka arðsemi í raforkuvinnslunni. Þar hefur Landsvirkjun haft frumkvæði - og hefur nú sýnt að þar á bæ er svo sannarlega verið að fylgja eftir nýrri stefnu fyrirtækisins.

Vert er að geta þess að Orkubloggarinn er enginn andstæðingur álvera - þó svo hann álíti komið nóg af þeim á Íslandi. Og til eru þeir sem vilja ganga mun lengra í að draga úr raforkusölu til álvera á Íslandi. Í þessu sambandi má rifja upp athyglisvert viðtal sem Egll Helgason átti við Gísla Hjálmtýsson í Silfri Egils fyrir um ári síðan. Viðtalið má sjá í tveimur hlutum á YouTube (fyrirsagnirnar þar eru reyndar útí hött):

 

Og hér er seinni hluti viðtalsins við Gísla: 

 

 

Olían á þrotum?

Í vikunni sem leið fór sú frétt sem eldur í sinu um heimsbyggðina, að miklu minna af olíu sé í jörðu en menn ætluðu. Í fréttinni fólst nánar tiltekið að Sádarnir hafi stórlega ofmetið olíulindir sínar - um allt að 40%! Í reynd sé olían þar því hátt í helmingi minni en menn hafi talið.

Fréttin birtist upphaflega á vef Guardian og heimildin var Wikileaks-skjölin frá bandarískum stjórnvöldum; nánar tiltekið einhver memo frá ræðismanni Bandaríkjanna í Riyadh. Fréttastofur og fjölmiðlar um allan heim tóku andköf; átu fréttina upp hver eftir öðrum og báru hana áfram gagnrýnislaust sem einhver stærstu tíðindin úr Wikieaks-skjölunum. 

En allir sem nenntu að lesa fréttina ráku fljótt augu í nafn, sem fékk bæði Orkubloggarann og aðra orkubolta þessa heims til að glotta. Heimildin fyrir þessari "stórfrétt" var nefnilega maður að nafni Sadad al-Husseini. Sem áður var einn af framkvæmdastjórum Saudi Aramco og þykir því af einhverjum ástæðum sjálfkrafa af sumum vera örugg heimild - en er í reynd afar umdeildur. Enda haggaði þessi "stórfrétt" ekki við olíumörkuðunum.

Það má vel vera að Al-Husseini sé vel meinandi. En í reynd eru þetta allt saman tómar getgátur. Og þar að auki alls ekki ný tíðindi. Al-Husseini hefur í mörg ár verið ötull boðberi þess að olían í hinni heilögu jörð Allah sé ekki eins mikil eins og sumir vonist eftir. Frétt Guardian var m.ö.o. eldgömul og sjálfur hefur Al-Husseini flutt fjölda fyrirtlestra og veitt viðtöl um nákvæmlega þetta sama, allt frá árinu 2004. En bandaríski ræðismaðurinn í Riyadh virðist fyrst hafa frétt af þessari kenningu hans í samtali við Al-Husseini árið 2007. Og stökk þá til og sendi skýrslu heim til Washington. Skýrslu sem er óttalegt bull, en er nú allt í einu orðin heimsfrétt. Svolítið hjákátlegt. 

Umrædd Wikileaks-skjöl voru sem sagt gamlar fréttir. Þar að auki er innihaldið tómar getgátur sem lítið hafa með staðreyndir að gera. Auk þess sem bandarísku sendiráðsmennirnir virðast ekki hafa skilið hvað átt er við með grundvallar-hugtökum eins og proven reserves og oil in place. Sic.

Svolítið dapurlegt að sjá hvernig menn stukku á fréttina gagnrýnislaust. Meira að segja Financial Times sló þessu upp sem meiriháttar frétt. En varð brátt að birta viðauka um að þetta væri reyndar ekkert sérstaklega merkilegt og að þarna væru í reynd engar nýjar upplýsingar á ferðinni. Orðrétt segir núna um þetta á vef FT (leturbreyting er Orkubloggarans):

Update: I'll leave the blog below in tact, but really I should point out that the reason the oil price hasn't moved is that the person quoted in the Wikileaked cable, Sadad al Husseini, is a well-known peak oil theorist who has said this in public many times before.

Nú standa sem sagt fjölmiðlarnir - a.m.k. þeir sem vilja láta taka sig alvarlega - sveittir við að árétta að fréttin byggði á misskilningi og að getgátur eru ekki staðreyndir. Það á ekki bara við um Financial Times, heldur líka New York Times - og eflaust fleiri.

 

Forsetar láta sig dreyma

Í dag birtist fyrsta færsla gjörbreytts Orkubloggs! Í stað þess að birtast reglulega á sunnudögum verður Orkubloggið héðan í frá með óreglulegar færslur - sem þó munu væntanlega almennt birtast á mánudögum. Önnur breyting er sú að færslurnar verða mun styttri en verið hefur og meira í líkingu við það sem var í upphafi Orkubloggsins árið 2008. En að færslu dagsins:

------------------------------ 

Obama forseti var nýverið að árétta metnaðarfull markmið sín í orkumálum. Þess efnis að stórauka nýtingu á endurnýjanlegum orkuauðlindum OG stórminnka þörf Bandaríkjanna fyrir innflutta olíu. Það skemmtilegasta er auðvitað að þessi ofurgræna orkustefna felst einkum í tveimur grundvallaratriðum. Annars vegar að byggja fjölda nýrra kjarnorkuvera. Kjarnorkuver losa jú engar gróðurhúsalofttegundir og eru þess vegna allt í einu orðin alveg skærgræn! Hins vegar ætla Bandaríkjamenn að þróa hrein kolaorkuver; Clean Coal. Sem felst í því að taka útblásturinn frá kolaorkuverunum og dæla honum niður í jörðina.

Það á sem sagt að grafa skítinn í jörðu. Og væntanlega setja kjarnorkuúrganginn í einhverja fjallahella. Dúndrandi grænt! Sannleikurinn er sá að Bandaríkin sjá enga von um að geta snúið frá olíuknúnum hagvexti. Þrátt fyrir mikinn uppgang í bæði vind- og sólarorku blasir ekkert annað við en að jarðefnaeldsneyti verði áfram grundvöllurinn að efnahagskerfi Bandaríkjanna. 

Þar á bæ hafa forsetarnir í áratugi tuggið sömu klisjuna um að gera landið orkusjálfstætt. Og umhverfisvænna. Það magnaða er að líklega var það hrappurinn Nixon sem tók mörg grænustu skrefin. Eins og háðfuglinn Jon Stewart bendir á í þessu bráðskemmtilega myndbandi. Hvet alla til að horfa á og njóta!

 ------

PS: Linkurinn á Jon Stewart virðist hættur að virka. En nú er myndbandið komið á YouTube (að vísu speglað!:

 

 

Orkustefnan í Silfrinu

Upplagt að bæta hér einni færslu við.

Með upptöku af umræðum í Silfri Egils fyrir viku, þar sem rætt var um drög að orkustefnu fyrir Ísland. Sem fjallað var um í síðustu færslu Orkubloggsins.

 

 

Orkustefnan

Stýrihópur iðnaðarráðherra um mótun heildstæðrar orkustefnu hefur skilað drögum að orkustefnu fyrir Ísland. Allir geta lesið þessi drög og gert athugasemdir við þau á vefnum orkustefna.is. Sú slóð færir mann áfram á síðu á vef Orkustofnunar. Af því tilefni er vert að taka fram að drögin eru ekki samin af Orkustofnun, heldur sérstökum sjö manna stýrihópi, sem skipaður var af iðnaðarráðherra. Vissulega á orkumálastjóri þar sæti, en stýrihópurinn er undir formennsku Vilhjálms Þorsteinssonar.

Orkubloggarinn er mjög sáttur við flest í þessum drögum. Og ætti kannski að vera alveg í skýjunum - af því það vill svo skemmtilega til að niðurstöður stýrihópsins endurspegla mjög margt af því sem bloggarinn hefur talað fyrir hér á Orkublogginu

Það hefði kannski bara verið einfaldara og skilvirkara að fá Orkubloggarann í þetta verk? Kannski ekki; því þá væri skýrslan líklega a.m.k. 500 blaðsíður og e.t.v. alltof ítarleg til að nokkur nennti að lesa hana. En að vísu innihéldi hún þá í raun og veru tillögu að heildstæðri orkustefnu, þar sem tekið væri á öllu því sem nauðsynlegt er í slíkri stefnu. Í umræddum drögum af orkustefnu er aftur á móti sumstaðar skautað ansið hratt yfir hlutina. Og líka sleppt að fjalla um nokkur mikilvæg atriði sem ættu að vera hluti af orkustefnunni.

En skoðum hver eru meginatriðin í skýrslu stýrihópsins. Segja má að stefnan sem þarna er sett fram í orkumálum Íslands endurspeglist einkum í eftirfarandi meginatriðum:

1)    Að minnka og dreifa áhættu opinberu orkufyrirtækjanna. Og þá einkum með því að hætt verði að semja við álfyrirtækin um að raforkuverðið sé tengt álverði í svo miklum mæli sem verið hefur. Í reynd er Landsvirkjun einmitt byrjuð á þessu, því í nýjasta raforkusölusamningnum, sem var við álverið í Straumsvík, var raforkuverðið ekki tengt álverði. Sem merkir að Landsvirkjun ber þá ekki áhættuna af sveiflum á álverði. Þess í stað miðast orkuverðið einfaldlega við gengi á USD. Orkubloggarinn er sammála þessari stefnu.

2)    Að auka arðsemi orkufyrirtækjanna með því að stefna að hækkun á raforkuverði til stóriðjunnar til samræmis við hækkandi verð í Evrópu og víðar um heim. Um þetta markmið má líka segja, að Landsvirkjun hafi nú þegar kynnt það til sögunar í sínum rekstri. Sbr. t.d. kynning forstjóra fyrirtækisins fyrr á árinu, sem sagt hefur verið frá hér á Orkublogginu. Orkubloggarinn er sammála þessari stefnu stýrihópsins.

3)    Að kanna með lagningu rafstrengs til Evrópu í því skyni að auka hagkvæmni og arðsemi orkufyrirtækjanna. Einnig um þetta hefur Landsvirkjun fjallað talsvert á síðustu misserum! Og sagt vera áhugaverðan kost, en að þetta sé þó ekki nauðsynleg forsenda til að auka megi arðsemi fyrirtækisins. En stýrihópurinn vill sem sagt stefna að slíkum rafstreng, sem eru heilmikil pólitísk tíðindi verði þetta orkustefna íslenskra stjórnvalda. Orkubloggarinn er sammála þessari stefnu.

4)    Í skýrslu sinni dregur stýrihópurinn fram þá mynd að einhæfnin í raforkusölunni hér (80% til stóriðju og þar af er hluti álbræðslnanna langmestur) sé óheppileg og bendir á nokkra kosti sem myndu fylgja því auka fjölbreytni í atvinnulífinu. Hópurinn nefnir þá leið "að bjóða orku til smærri verkefna með styttri fyrirvara og með einfaldara og fyrirsjáanlegra afhendingarferli en tíðkast hefur". Leggur stýrihópurinn til að sérstaklega verði miðað að því að útvega smáum og meðalstórum fyrirtækjum raforku innan þess tímaramma sem uppbygging verkefna af þeim stærðargráðum almennt tekur að jafnaði, þ.e. innan 1-4 ára. Í þessu efni miðar stýrihópurinn annars vegar við fyrirtæki sem þurfa afl sem nemur 1-10 MW og hins vegar afl sem nemur 10-50 MW. Þetta er að mati Orkubloggarans hárrétt stefna. Að auki vill stýrihópurinn að raforkulög og reglur um raforkuflutning verði aðlagaðar þörfum smærri og meðalstórra orkunotendum.

Reyndar er svolítið hætt við að þessar áherslur stýrihópsins í lið nr. 4 hér að ofan, verði tengdar því að formaður stýrihópsins sé greinilega ekki stjórnarformaður álvers heldur... t.d. stjórnarformaður fyrirtækis sem hyggst byggja gagnaver! Sem einmitt þarf mun minni raforku en álver. Það hefði kannski verið eðlilegra að þeir sem í stýrihópnum sitja ættu enga beina hagsmuni af því hvernig orkustefna Íslands líti út. Vilhjálmur er vel að merkja stjórnarformaður Verne Global og með mikil tengsl víðar í viðskiptalífinu. Orkubloggarinn treystir Vilhjálmi vel til að vinna af algerum heilindum að orkustefnunni. En þetta er samt svolítið óheppileg tenging.

5)    Að hætt verði að veita ábyrgð hins opinbera vegna fjármögnunar virkjanaframkvæmda. Þetta er enn eitt atriðið sem forstjóri Landsvirkjunar hefur minnst á að sé framtíðarsýn fyrirtækisins. Og sömuleiðis hefur Orkubloggið sagt þetta vera mikilvægt. Hárrétt stefna.

6)    Að framleitt verði íslenskt eldsneyti. Markmiðið sem stýrihópurinn leggur til í þessu sambandi er að árið 2020 verði búið að draga úr notkun innflutts eldsneytis OG auka hlutdeild innlendra orkubera/ eldsneytis í samgöngum og sjávarútvegi, sem nemi a.m.k. 10% af heildarnotkun eldsneytis á þessum sviðum. Og af því Orkubloggið hefur hér verið að bera stefnu stýrihópsins saman við yfirlýst viðhorf Landsvirkjunar, má nefna að Landsvirkjun undirritaði einmitt nýverið viljayfirlýsingu við CRI um að kanna með byggingu metanólverksmiðju norður í landi og sölu á raforku til hennar. Og lesendum Orkubloggsins ætti að vera kunnugt um mikinn áhuga Orkubloggarans á að nýta íslenska orku til að framleiða hér eldsneyti. En umrætt markmið stýrihópsins er því miður fremur óljóst, eins og nánar verður vikið að hér a eftir. Þessi stefna þarf að verða miklu skýrari. 

7)    Að orkuauðlindir á svæðum í eigu ríkis og sveitarfélaga verði áfram í opinberri eigu og orkuauðlindum sem eru beint eða óbeint á forræði ríkisins verði safnað saman og þær vistaðar í sérstökum sjóði eða stofnun. Að öðru leyti fjallaði stýrihópurinn lítt um eignarhald og lét t.d. alveg vera að bera saman kosti þess og galla að einkafyrirtæki fjárfesti í íslenska raforkugeiranum. Þetta er sérkennilegt því hópnum var beinlínis falið að fjalla um "helstu leiðir varðandi eignarhald í orkuframleiðslu, kostir og gallar og áhrif á framkvæmd heildstæðrar orkustefnu" og jafnframt að skilgreina vænlegustu leiðir í þessu efni. Nauðsynlegt er að stýrihópurinn taki þetta til meðferðar, enda eitt af lykilatriðunum í orkustefnu hvers lands.

8)    Að nýtingarleyfi að orkuauðlindum verði til hóflegs tíma, til dæmis 25-30 ára í senn. Þetta yrði umtalsverð stytting frá því sem nú er, en í dag er þarna miðað við allt að 65 ár og ótakmarkaðan möguleika á framlengingum til allt að 65 ára í hvert sinn. Athyglisvert er að stýrihópurinn leggur til mun styttri nýtingarleyfi heldur en nefndin sem fjallaði um fyrirkomulag varðandi leigu á vatns- og jarðhitaréttindum gerði sinni skýrslu. Þar var lagt til 40-50 ára afnotatímabil. Það eru því uppi afar mismunandi skoðanir um hver lengd afnotatímans skuli vera. Orkubloggið hefur áður fjallað um gildandi lagareglur um þetta efni, sem eru hreint með ólíkindum gallaðar. Þær þarf að skýra - og einnig er að mati Orkubloggarans skynsamlegt að afnotatími verði á bilinu 25-30 ár eins og stýrihópurinn leggur til.

Einnig þarf að meta hvort hér eigi að gilda sitt hvað um orkufyrirtæki í einkaeigu annars vegar og opinberri eigu hins vegar. Af drögum stýrihópsins má ráða að þar skuli gilda eitt og hið sama um lengd nýtingarleyfa. Hér ber líka að geta þess, að skýrt þarf að vera hvernig fer með virkjunarmannvirki við lok afnotatímans. Eiga þau að renna gjaldfrjálst til ríkisins (sbr. norska reglan um Hjemfall) eða á að greiða tiltekið matsverð fyrir þau ef viðkomandi rekstraraðili fær ekki nýtt (framlengt) nýtingarleyfi? Um þetta mikilvæga atriði er ekki að finna almennilega umfjöllun í skýrslu stýrihópsins.

9)    Einnig fjallaði stýrihópurinn um gjaldtöku vegna nýtingar á orkuauðlindum í eigu ríkisins og leggur til að þeir sem nýta slíkar orkuauðlindir greiði bæði það sem kallað er grunngjald og hluta af auðlindarentu þegar verkefni skilar s.k. umframarði (grunngjaldið á að lágmarki að samsvara fórnarkostnaði vegna glataðra náttúruverðmæta og annars umhverfiskostnaðar sem hlýst af nýtingunni og auk þess eftir atvikum rannsóknar-og öðrum undirbúningskostnaði sem til hefur fallið af hálfu opinberra aðila). Stýrihópurinn lét aftur á móti vera að útfæra þessar hugmyndir nánar og vísar þess í stað einfaldlega til niðurstöðu nefndar um fyrirkomulag varðandi leigu á vatns- og jarðhitaréttindum. Þær tillögur má lesa í 8. kafla í skýrslu umræddrar nefndar, sem finna má á vef forsætisráðuneytisins. Orkubloggarinn er sammála því að tekin verði upp gjaldtaka af þessu tagi. En er ekki alveg sáttur við síðastnefnda skýrslu, sem fór t.d. heldur frjálslega með staðreyndir um fyrirkomulagið í norska raforkugeiranum. En það er önnur saga, sem þegar hefur verið minnst á hér á Orkublogginu.

--------------

Það eru augljóslega töluverð sameinkenni milli stefnunnar sem stýrihópurinn kynnir og þeirrar stefnu sem Landsvirkjun hefur verið að móta á síðustu misserum. Í þessu sambandi er óneitanlega mjög athyglisvert hvernig varla hefur heyrst hósti né stuna frá Orkuveitu Reykjavíkur síðustu árin um stefnumótun til framtíðar. Að vísu hefur eitthvað heyrst um að OR eigi héðan í frá að einbeita sér að þjónustu við borgarbúa, en ekki horfa til nýrrar stóriðju. En Orkuveitunni myndi svo sannarlega ekki veita af forstjóra með skýra og skynsamlega framtíðarsýn!

En víkjum aftur að markmiðum stýrihópsins, sem rakin eru hér að framan. Orkubloggarinn fær ekki betur séð en að stýrihópurinn sé í reynd að leggja það til að stóriðjustefnan verði endanlega kvödd. Sem fyrr segir þá rímar stefna stýrihópsins mjög við þá stefnumótun sem Landsvirkjun hefur kynnt, en stýrihópurinn gengur þó miklu lengra í því að þrengja að stóriðju. T.d. með því að lýsa yfir að núverandi form orkusölusamninga leiði til áframhaldandi einhæfni í orkufrekum iðnaði og skapi ekki umhverfi fyrir stofnun og vöxt minni og hugsanlega meira nýskapandi fyrirtækja. Þetta telur stýrihópurinn óheppilegt og vill að tekin verði upp stefna sem hvetji til meiri fjölbreytni og minni áhættu. Sem að mati Orkubloggarans er bara hið besta mál og mjög skynsamleg áhersla.

Þess ber að geta að líklega hafa álverin hér svigrúm til að þola eitthvað hærra raforkuverð en verið hefur hér á landi fram til þessa (raforkuverð til álbræðslnanna á Íslandi hefur verið um 25-30% lægra en heimsmeðaltalið). Þess vegna kann að vera ofmælt að verið sé að kasta stóriðjustefnunni alfarið fyrir róða, með markmiðum um að hækka raforkuverð til stóriðju. Álverin sem þegar er búið að byggja, munu sennilega geta kyngt einhverri hækkun þegar kemur að endurnýjun raforkusölusamninga. En ný álver munu ekki hafa áhuga á Íslandi ef raforkuverðið hækkar mjög verulega. Þá fara þau fremur t.d. til Persaflóans þar sem hægt er að fá raforku frá gasorkuverum fyrir skít og kanil.

Og eigi að afnema ábyrgð hins opinbera vegna virkjanaframkvæmda mun það eitt og sér minnka stórlega líkurnar á því að hér rísi ný álbræðsla. Því þá verður væntanlega fjármagnið til virkjanaframkvæmdanna talsvert dýrara en ella og arður raforkusalans sama og enginn. Hæpið er að unnt yrði að fjármagna slíkar framkvæmdir, nema þá ef raforkuverðið hækki mjög umtalsvert frá því sem verið hefur. 

Markmiðin um hækkandi raforkuverð og afnám ábyrgðar hins opinbera eru því tengd og munu að öllum líkindum leiða til þess að ekki verður unnt að virkja fyrir stóriðju í líkingu við álver. Þess vegna er mjög líklegt að ef drögin að orkustefnu Íslands verða að formlegri stefnu stjórnvalda, muni hvorki rísa álver við Helguvík né Bakka.

Að mati Orkubloggarans er þetta hið besta mál. Álið er orðið alltof stór hluti af íslensku efnahagslífi og tímabært að stjórnvöld stuðli að fjölbreyttari gjaldeyristekjum. Og fjölbreyttara atvinnulífi. Og meiri arðsemi í raforkuframleiðslunni. Nýja orkustefnan er jákvætt skref í þá átt. Fyrir það á stýrihópurinn hrós skilið.

Þar með er ekki sagt að allt sé frábært við þessi drög. Þarna skortir t.d. úttekt á hlutverki skattkerfisins til að dreifa arði af raforkusölu stóru opinberu orkufyrirtækjanna. Í því sambandi er vert að hafa í huga hvernig stór sneið af arðinum í norsku raforkuvinnslunni rennur beint til sveitarfélaga. Slíkt fyrirkomulag er fallið til þess að breið samstaða verði um allt landið um orkustefnuna, en skv. tillögum íslenska stýrihópsins á þetta allt að vera afar miðstýrt og arðurinn að renna í einhvern sjóð á vegum ríkisins. Það er ekki endilega skynsamlegt að hugsa málið þannig. Nær væri að setja fram tillögur sem tryggja það að sveitarfélög sjái sér hag í að fá til sín iðnfyrirtæki sem greiði sem allra hæst raforkuverð, en ekki bara að fyrirtækið skapi atvinnu eins og menn munu einblína á ef arðurinn á allur að renna til ríkisins. Stýrihópurinn ætti að huga betur að þessu áður en hann gengur endanlega frá skýrslu sinni

Þá þykir Orkubloggaranum stýrihópurinn fara ansið bratt í það að búast við því að allt í einu muni hefjast stórfelld eldsneytisframleiðsla á Íslandi. Umrætt markmið stýrihópsins hljómar þannig [leturbreyting er Orkubloggarans]: Að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis með orkusparnaði og aukinni hlutdeild innlendra orkubera og eldsneytis í samgöngum og sjávarútvegi, þannig að þeir verði að minnsta kosti 10% af heildarnotkun eldsneytis á þessum sviðum (bls.56 í skýrslunni). Þ.e. að lágmark 10% allrar orkunotkunar í öllum samgöngum og öllum sjávarútvegi skuli koma frá innlendum orkuberum eftir einungis tíu ár! Þetta er satt að segja mjög bjartsýnt og nánast algerlega óraunhæft. Í dag er a.m.k. lítið sem ekkert, sem bendir til þess að einhver vitrænn möguleiki sé á að ná þessu markmiði.

Nú kunna reyndar einhverjir lesendur Orkubloggsins að benda á að þarna sé ekki aðeins talað um notkun á innlendum orkugjöfum heldur eigi líka að ná þessu markmiði með orkusparnaði. Jamm - en þá er vandamálið bara það að á öðrum stað í skýrslu stýrihópsins er sett fram annað markmið, sem er svohljóðandi: Að spara og nýta betur jarðefnaeldsneyti (e. savings/efficiency) sem nemur samanlagt a.m.k. 20% í samgöngum og í skipaflotanum (bls. 53 í skýrslunni).

Þarna missti Orkubloggarinn svolítið þráðinn. Af hverju er á báðum stöðum talað um að spara orku? Þessi markmið virðast ekki vera fullhugsuð eða a.m.k. erfitt að átta sig hvað þau nákvæmlega þýða. Orkusparnaður er eitt en íslenskt eldsneyti eða -orkuberar er allt annað.

Þarna vantar líka sárlega skýr mælanleg markmið. Hversu mikla orku munu Íslendingar nota í samgöngum og fiskveiðum árið 2020 að mati stýrihópsins? Sú stærð hlýtur að vera algert lykilatriði þegar svona markmið eru sett fram.

Stýrihópurinn hefur heldur ekki haft fyrir því að skilgreina hvaða kostir komi þarna til greina sem íslenskir orkuberar. Vissulega er minnst á allt heila klabbið; metanól, DME, metan, vetni, lífdísil, annarrar kynslóðar etanól og ég veit ekki hvað og hvað (ekkert er þó minnst á lífhráolíu sem Orkubloggarinn er alveg sérstaklega áhugasamur um) . En það er alveg látið vera að gera tækni- og kostnaðarsamanburð á þessum mismunandi kostum og reyna þannig að leiðbeina stjórnvöldum um hvaða leiðir séu hugsanlega álitlegar eða raunhæfastar til að ná umræddum markmiðum. Þess í stað lætur stýrihópurinn nægja að fjalla mjög almennt um þetta og vísa til til áætlunar um orkuskipti í samgöngum, sem unnin hefur verið á vegum iðnaðarráðuneytisins.

Sú áætlun var einmitt lögð fram í formi þingsályktunartillögu núna í vikunni sem leið. Gallinn er bara sá að umrædd þingsályktunartillaga er engan veginn nógu skýr og of almenn til að raunhæft sé að ætla að hún skili þeim markmiðum sem stýrihópurinn setur fram. Þess vegna eru markmiðin í drögum að orkustefnu fyrir Ísland um að minnka mjög notkun jarðefnaeldsneytis og að hér verði stórframleiðsla á innlendum orkuberum, í reynd nánast útí bláinn. Þetta er tvímælalaust einn veikasti kafli skýrslunnar að mati Orkubloggarans. Nauðsynlegt er að fullklára kaflann og setja fram raunhæf markmið og leiðir sem eru tæknilega og fjárhagslega skynsamlegar.

Orkubloggarinn vill líka lýsa undrun sinni á því að stýrihópurinn sneiðir alveg framhjá athyglisverðum hugmyndum sem fram hafa komið um að byggja hér upp það sem kallað hefur verið íslenskur jarðhitaklasi. Hér má vísa til þeirra áherslna sem Michael Porter hefur kynnt í því skyni að efla íslenska jarðvarmageirann og byggja upp öfluga atvinnustarfsemi; að nýting og þekking Íslendinga á jarðvarma verði stór og mikilvæg atvinnu- og útflutningsgrein.

Samkvæmt erindisbréfi stýrihópsins var eitt af verkefnum hans að fjalla sérstaklega "um möguleika á að nýta orkulindirnar og sérþekkingu okkar og reynslu á sviði orkumála til atvinnuuppbyggingar á næstu árum". En af einhverjum ástæðum er hvergi minnst á jarðhitaklasann og þá vinnu sem unnin hefur verið í tengslum við hugmyndir Porter's. Þetta er svolítið sérkennilegt; það hefði verið full ástæða til að fjalla um þessa möguleika í skýrslu um orkustefnu Íslands.

Hér mætti reyndar líka nefna að þegar settur er á fót stýrihópur um orkustefnu á Íslandi hefði maður ætlað að hann myndi líka fjalla um stefnumótun gagnvart olíuleit á íslenska landgrunninu. Þarna hefði t.a.m. gjarnan mátt skilgreina hvernig eigi að standa að olíuútboðum og greina ástæður þess að fyrsta olíuútboðið sem fór fram snemma árs 2009 floppaði algerlega. Þarna hefði líka mátt koma með tillögur að leiðum sem eru líklegar til að skila betri árangri í þessu efni. Þarna mætti t.d. skoða samstarf við Norðmenn, með sína miklu reynslu.

En stýrihópurinn virðist hafa álitið að olíuleitin sé utan orkustefnu Íslands. Hér er rétt að skoða aftur erindisbréf stýrihópsins. Þar segir orðrétt að hópurinn skuli ná  heildaryfirsýn yfir allar mögulegar orkulindir landsins og skoða möguleika á samvinnu við aðrar þjóðir í orkumálum. Hvergi segir berum orðum í erindisbréfinu að orkulindir sem kunni að vera á landgrunninu séu þarna undanskildar. Því hefði átt að liggja beint við að þarna væri líka mörkuð stefna gagnvart kolvetnisauðlindum - ekki satt?

En kannski er skiljanlegt að stýrihópurinn skuli hafa sleppt því að fjalla um mögulegar kolvetnisauðlindir landgrunnsins og hvernig best sé að standa að rannsóknum og leit þar. Það er vissulega sérstakt mál og snertir ekki nýtingu á hinum þekktu orkuauðlindum Íslands. Það er engu að síður alvarlegt mál hvernig olíuútboðið mistókst og svolítið einkennilegt að ekki hafi verið kallað til nýtt fólk til að stýra þeim málum.

Vert er að minna á að Orkubloggarinn var búinn að vara stjórnvöld við því að fara af stað með slíkt útboð þarna snemma árs 2009. Bloggarinn hvatti líka stjórnvöld til að huga betur að útboðsskilmálunum; þeir væru óvenjulegir og til þess fallnir að skapa lítinn áhuga. Af einhverjum ástæðum virðist sem stjórnvöldum og þ.á m. núverandi iðnaðarráðherra sé alveg sérstaklega illa við að fara að ráðum Orkubloggarans. Veit ekki af hverju.

En það þýðir ekki að vera eitthvað súr yfir því. Þvert á móti vill Orkubloggarinn hér í lokin ítreka þá skoðun sína að flest það sem kemur fram í umræddum drögum að orkustefnu fyrir Ísland er afar skynsamlegt. Iðnaðarráðherra á hrós skilið fyrir a hafa komið þessu af stað. Og vonandi boðar þetta plagg að í framtíðinni muni íslensk stjórnvöld hafa skýra sýn og stefnu í orkumálum. Þó svo ennþá sé talsvert mikil vinna eftir til að svo megi vera.

Þetta verður síðasta færsla Orkubloggsins í núverandi mynd. Ég vil þakka lesendum samferðina.

 

Hólmsá

Hver er fallegasti staður á Íslandi? Þar hefur hver sinn smekk. Þegar útlendingar spyrja Orkubloggarann spurningarinnar hver sé fallegasti staður á Íslandi, mælir bloggarinn jafnan með Skaftafelli. Þangað er alltaf gaman að koma og "stórleikur landskaparins" óvíða meiri. 

Í huga Orkubloggarans er þó annar staður sem stendur hjarta hans nær. Það er landsvæðið við Hólmsá í nágrenni Mýrdalsjökuls. Frá upptökum árinnar undan jöklinum þar sem hún rennur fyrst í norður og allt þar til hún nálgast Kúðafljótið, er að finna gríðarlega stórbrotið og fallegt landslag.

Næst jöklinum rennur áin þung og dökk eftir kolsvörtum söndum. En vegna fjölda bergvatnsáa og -lækja sem falla í Hólmsána frá Fjallabaki fær þetta úfna jökulljót fljótlega furðulegan og óvenjulegan gljáandi lit. Og þrátt fyrir auðnina sem áin rennur um nær mosi sér víða á strik og glóir þá oft sem dýrasta gull skaparans.

Skemmtilegast þykir Orkubloggaranum að aka að Hólmsá austanfrá. Þá er fyrst farið upp í Skaftártungu þar sem bæirnir Snæbýli, Ljótarstaðir og Borgarfell liggja á mörkum hins byggilega heims.

Þaðan sker vegaslóðinn sig upp brattar brekkur ofan við bæina og er hækkunin þarna ótrúlega mikil á stuttum kafla. Skyndilega opnast tilkomumikil útsýn vestur yfir auðnina norður af Mýrdalsjökli og yfir snæbreiðu jökulsins sjálfs, þar sem eldstöðin ægilega, Katla, lúrir undir. Í suðri sést yfir víðáttumikinn Mýrdalssandinn og til norðurs eru mosagróin móbergsfjöll Fjallabaksins.  

Í skamma stund er ekið um heiðarlönd, sem fljótlega breytast í lítt gróna ása og m.a. liggur slóðinn yfir skemmtilega hraunbrú (myndin hér að ofan er einmitt tekin af hraunbrúnni; horft til suðurs). Til vesturs sést til svartra sandanna næst jöklinum og hér og hvar rísa tignarleg fell upp úr sandinum og minna okkur á eldgosin þarna í fyrndinni. 

Sennilega þykir flestum Mælifellið tilkomumest. En Öldufellið er litlu síðra og Einhyrningur er alveg sérstaklega fallegur. Þó svo nafni hans vestan Eyjafjallajökuls sé þó kannski svipmeiri. Þarna er maður skammt frá byggðinni í Skaftártungu, en engu að síður er eins og maður sé komin langt inn á öræfi. The Icelandic Outback, eins og mér þykir svo viðeigandi að kalla það upp á ensku.

Við nálgumst nú Hólmsá. Þar kann ferðalangur að mæta bílum sem koma norðan frá Eldgjá um hina skemmtilega Álftavatnaleið. Sumum ökumanninum verður reyndar ekki um sel þegar hann sér slóðann hverfa útí ána og verður lítt hrifinn af því að halda áfram vestur yfir. Þarna við vaðið rennur Hólmsáin í tveimur kolmórauðum og úfnum kvíslum og getur verið afar óárennileg að líta. Venjulega er þó vaðið gott og lítið mál að ösla yfir.

Strax þarna er Hólmsáin afar ólík þeim jökulfljótum sem maður á að venjast, því bakkarnir eru víða grónir alveg fram á vatnsbakkann. Engu að síður getur alræmd sandbleyta jökulvatnanna stundum verið til vandræða.

Þegar yfir ána er komið stendur valið milli þess að halda áfram vestur eftir auðnum Mælifellssands eða að sveigja til vinstri og halda suður s.k. Öldufellsleið. Þá er ekið í átt að Öldufelli og er víða tignarlegt að horfa þar yfir vötnin og í átt til Mýdalsjökuls. Það er þessu leið sem við förum í dag; Öldufellsleið.

Sól skín í heiði en engu að síður stendur kaldur blástur frá jöklinum. Nú er haldið áfram í rólegheitum um stund og ekki líður á löngu þar til aftur kemur að Hólmsá þar sem hún fellur um Hólmsárfoss.

Núna erum við vestan við ána og sum okkar verða sjálfsagt undrandi að sjá hvernig jökuláin hefur allt í einu fengið á sig tærbláan glampa. Hún minnir nú jafnvel meira á frussandi fagra lindá heldur en jökulfljót!  Hvannivaxnir hólmarnir útí í ánni ýta enn frekar undir þessi áhrif.

Þarna rétt neðan við fossana er kjörið að staldra við, kasta sér í þykkan mosann og maula nestið. Þegar gengnir eru þessir fáu metrar fráslóðanum og að fossunum finnur maður aflið sem þarna brýst fram á hraðleið niður í átt að Mýrdalssandi. Þetta er samt bara lítill hluti af fallinu; landið lækkar þarna nokkuð hratt til suðausturs uns Hólmsá fellur straumþung og ógnvekjandi um Hólmsárgljúfur og útí Kúðafljót.

En við erum enn ekki komin þangað. Fyrst liggur leiðin um kolsvartar auðnir ofanverðs Mýrdalssands, þar sem við ökum yfir fáeinar afar hrörlegar brýr, yfir kolgráar þverár sem brjótast úr jöklinum og falla af furðumiklum þunga niður sandinn uns Hólmsá tekur þær í faðm sinn.

Þessi tignarlega náttúra er innrömmuð af Rjúpnafellinu og mörgum öðrum fellum, sem eru líkt og þeim hafi verið varpað niður á flatan sandinn beint af himnum ofan. Raunin er þó auðvitað þvert á móti sú, að þau eru komin beint að neðan frá þeim Svarta sjálfum; hafa myndast í eldsumbrotum undir jökli fyrir margt löngu.  

Til austurs gnæfir hetta Mýrdalsjökuls, sem ögrar okkur ævarandi með Kötlu. Manni verður ósjálfrátt hugsað til þess hvernig þarna myndi verða um að litast skömmu eftir hamfarahlaup af völdum Kötlu? Og hvort nokkuð mannvirki á þessum slóðum myndi standast slíka raun? Oft hafa slík jökulhlaup einmitt farið niður eftir farvegi Hólmsár.

Slóðinn liggur nú niður á slétturnar sunnan Hólmsár og þegar maður fer þessa leið í fyrsta sinn verður maður sífellt meira undrandi yfir hinum fjölmörgu jökulföllum, sem þarna birtast hvert á fætur öðru með miklum straumofsa. Sum þeirra hafa grafið alldjúp gil í sandinn, en falla að lokum í Hólmsá og kannski einhver þeirra í Skálm.

Nú erum við komin í nágrenni Atleyjar og að tröllkarlinum sem þarna stendur við vegaslóðann. Lengi hafa verið uppi hugmyndir um að virkja Hólmsá og núna nýlega bárust fréttir af því að Landsvirkjun hafi keypti vatnsréttindin vegna Hólmsár. Fyrir nokkur hundruð milljónir króna að því sagt er. Hvort tröllkarlinn veit af því er ekki gott að segja - en hann rýnir út yfir auðnina líkt og áhyggjufullur landvættur, sem er máttvana gagnvart skurðgröfunum okkar, stíflunum, aðrennslisskurðunum og uppistöðulónum.

Þorsti okkar fyrir ennþá fleiri megawattstundir til að selja til iðnaðar lætur svona klettadrang varla stöðva sig. En vætturinn heldur í vonina. Vonina um að þjóðin sem landið byggir muni láta þetta ósnerta og tilkomumikla svæði í friði. 

[Ljósmyndirnar eru teknar af Orkubloggaranum á haustferð niður með Hólmsá (nema auðvitað myndin af Kötlugosinu 1918). Þó svo bloggarinn sé amatör með myndavél gefa þær vonandi einhverja hugmynd um þetta makalausa landsvæði. Lesa má meira um þessar virkjanahugmyndir í Hólmsá á vef Rammaáætlunar, en hér er vísað í sérstaka kynningu um Hólmsár- og Skaftárvirkjanir (athugið að skjalið er nokkuð þungt)]. 

 

 

Marcus Wallenberg & Elkem

Nú í vikunni bárust fréttir af því að Kínverjar hafi keypt hið fornfræga iðnfyrirtæki Elkem í Noregi. Sem m.a. á járnblendiverksmiðjuna á Grundartanga. Elkem var brautryðjandi í því að byrjað var að nýta vatnsaflið í Noregi í upphafi 20. aldar. Í dag ætlar Orkubloggið að staldra við þá sögu.

Fyrstu virkjanirnar í Noregi voru byggðar á 19. öldinni, en það var fyrst eftir aldamótin 1900 að norska raforkuvæðingin fór af stað fyrir alvöru. Þar voru fyrst og fremst á ferðinni einkafyrirtæki. Og það eru þessi gömlu fyrirtæki sem í dag heita nöfnum eins og Norsk Hydro, Yara og Elkem. Öll þessi fyrirtæki eiga sem sagt um aldarlanga sögu að baki. Öll eru þau norsk en eru um leið stór á alþjóðavettvangi og öll eiga þau rætur að rekja til erlends fjármagns.

Það voru m.ö.o. ekki norskir peningar sem lögðu grunninn að þessum þekktu norsku iðnfyrirtækjum. Heldur þýskir, breskir, franskir og sænskir fjárfestar. Og grunnurinn að umræddum fyrirtækjum var lagður með virkjun norsku vatnsfallanna í byrjun 20. aldar - þar sem einkaframtakið var allsráðandi. 

Norska ríkið var þá með litla burði til að standa í slíkum fjárfestingum. Þar með er þó ekki sagt að Norðmenn hafa bara verið áhorfendur. Þvert á móti var það norskur athafnamaður, Sam Eyde, sem var drifkrafturinn í stofnun þessara fyrirtækja. Auk þess sem Eyde sá tækifærin í vatnsaflinu, nýtti hann sér tækniþekkingu og uppgötvanir norsku vísindamannanna Carl Wilhelm Søderberg og Kristian Birkeland til að koma á fót nýjum iðnfyrirtækjum í Noregi.

Athyglisvert er að þrátt fyrir að það væru fyrst og fremst einkaaðilar sem virkjuðu norsku vatnsföllin í upphafi, þá tryggðu norskir stjórnmálamenn að norsku vatnsorkuverin myndu í fyllingu tímans verða eign norska ríkisins. Allt frá árinu 1906 var farið að beita því skilyrði að enginn fékk virkjanaleyfi nema skuldbinda sig til að afhenda norska ríkinu virkjunina endurgjaldslaust að ákveðnum tíma liðnum.

Sam Eyde var samtíðarmaður Einars Benediktssonar. En Eyde var lagnari en Einar Ben við að laða til sín erlent fjármagn - og gat að auki boðið peningamönnum aðgang að merku norsku hugviti! Þetta var upphafið að nokkrum stærstu og öflugustu iðnfyrirtækjum Evrópu í dag. Til urðu áburðarframleiðandinn Det Norske Aktieselskap for Elektrokemisk Industri  (í dag kallað Elkem) og orkufyrirtækið Norsk Hydro-Elektrisk Kvælstofaktieselskab (síðar nefnt Norsk Hydro og enn síðar bara Hydro). Síðar var sérstakt fyrirtæki stofnað um áburðarframleiðsluna á vegum Norsk Hydro og kallast það Yara International. Yara er einn allra stærsti áburðarframleiðandi heimsins í dag.

Þessi þrjú fyrirtæki starfa á ólíkum sviðum. Elkem er í dag einkum þekkt fyrir framleiðslu á kísilafurðum fyrir sólarsellur, Yara er sem fyrr segir í áburðarframleiðslu og Norsk Hydro er í dag fyrst og fremst álbræðslufyrirtæki eins og Alcoa eða Rio Tinto Alcan.

Á þeim hundrað árum sem liðin eru frá því Sam Eyde keypti virkjunarréttinn að Rjukanfossinum (sbr. myndin hér að ofan) hafa bæði Elkem og Hydro auðvitað farið í gegnum miklar sveiflur og allskonar dramatík. Í fyrstu voru þau bæði alfarið í einkaeigu og var sænska Wallenberg-fjölskyldan þar í fararbroddi. Síðar eignaðist norska ríkið Norsk Hydro, en það er í dag eigandi að rétt um 35% hlut. Sömuleiðis á norska ríkið nú 35-40% hlut í Yara.

Elkem er líka löngu komið úr höndum Wallenberganna og var nú síðast í eigu norska fjárfestingafyrirtækisins Orkla. Nú í vikunni gerðist það svo að öll Elkem-samsteypan nema raforkuframleiðslan, var seld til kínverska fyrirtækisins National Bluestar Group. Sem kunnugt er, er járnblendiverksmiðjan á Grundartanga einmitt í eigu Elkem og fylgir hún með í kaupunum. Raforkuframleiðsluhluti Elkem - Elkem Energi - var aftur á móti undanskilinn í viðskiptunum við kínverska Bluestar og er því ennþá í eigu norska Orkla.

Öll þessi þrjú fyrirtæki - Elkem, Yara og Norsk Hydro - hafa aðalstöðvar sínar í Noregi, en eru með framleiðslu um allan heim. Þess má geta að Orkla á afar merka sögu að baki; rætur fyrirtækisins liggja í rekstri koparnámu í Syðri-Þrándarlögum á 17. öld. Um aldamótin 1900 hellti Orkla sér svo í byggingu rafknúinna járnbrauta og það var þá sem sænska Wallenberg-fjölskyldan varð helsti eigandi Orkla. Já; Wallenbergernir voru hreinlega allstaðar!

Aðaleigandi Orkla í dag er norski auðmaðurinn Stein Erik Hagen, en fjölskylduauður hans skapaðist upphaflega í matvörukeðjunni Rimi á 8. áratug liðinnar aldar. Orkla er skráð í norsku kauphöllinni, rétt eins og líka gildir um Yara og Norsk Hydro. Orkla eignaðist meirihluta í Elkem árið 2005 og fyrirtækið allt árið 2009, en Elkem var afskráð af markaði 2005. Hagen er nú sagður ætla að einbeita sér að neytendavörum og mun það vera ein helsta ástæðan fyrir sölunni á Elkem.

Það sem er þó kannski athyglisverðast í þessu öllu saman, er sú staðreynd að öll þessi fyrirtæki eiga upphaf sitt og uppgang að þakka fjárfestingum auðkýfingsins Marcus Wallenberg. Wallenberg kom að stofnun bæði Norsk Hydro og Elkem. Og hann var virkur í stjórn fyrirtækjanna allt fram til ársins 1942, en þá var hann orðinn rétt tæplega áttræður.

Marcus var ekki aðeins lykilmaður við fjármögnun fyrirtækjanna; í næstum fjóra áratugi  átti hann tvímælalaust mestan þátt allra í árangursríkri starfsemi þeirra. Og þá ekki síst að koma þeim klakklaust í gegnum kreppuárin.

Svo virðist sem Einari Ben hafi ekki komið til hugar að tala við Wallenberg, þegar hann leitaði fjárfesta til að virkja Þjórsá. A.m.k. kom aldrei til þess að Einari tækist að láta drauma sína rætast um byggingu stórvirkjana og iðnvæðingu á Íslandi. En EF Marcus Wallenberg hefði fengið áhuga á Íslandi má velta fyrir sér hvort hér væru þá til stórfyrirtæki á sviði orku og stóriðju, sem nú myndu starfa um allan heim?

Á fallegum síðsumardegi í september sem leið (2010) sat Orkubloggarinn, ásamt öðrum landa, á fundi með tveimur þaulreyndum framkvæmdastjórum Hydro í höfuðstöðvum fyrirtækisins við kyrrlátan Oslófjörðinn. Og þegar menn voru að ljúka fundinum stóðst bloggarinn ekki mátið, að spyrja þessa gömlu jaxla hvort andi Sam Eyde svifi þarna enn yfir vötnum?

Þeir svöruðu því til að starfsfólk Hydro væri vissulega meðvitað um Eyde - en að það væri þó miklu fremur Marcus Wallenberg sem væri mönnum þarna innblástur. Það virtist ekkert vefjast fyrir þessum gegnheilu sósíal-demókratísku Norsurum að viðurkenna það að nokkrar helstu grundvallarstoðirnar í norsku atvinnulífi séu að miklu leyti sænskum kapítalista að þakka! 

Það er einnig athyglisvert að innan Elkem virðast menn mjög sáttir með eigendaskiptin og aðkomu Kínverja. Nú á föstudaginn sem leið fékk Orkubloggarinn t.a.m. tölvupóst frá forstjóra eins af fyrirtækjunum innan Elkem-samsteypunnar, þar sem sá hinn sami hafði á orði að nú sæi Elkem fram á bjartari tíma. Kínverjarnir séu nefnilega miklu áhugasamir um nýtingu sólarorku heldur en Orkla var - og að þeir muni vafalítið ætla sér að efla kísilframleiðslu Elkem enn frekar.

Staðreyndin er samt sú að Elkem mun ekki mikið lengur fá raforkuna í Noregi á því gjafverði sem lengi hefur verið. Nýverið seldi Elkem virkjanir í sinni eigu í Noregi (virkjanir sem hvort sem er voru að nálgast lok nýtingartímans) og þegar núverandi langtímasamningar Elkem renna út (upp úr 2020) er flest sem bendir til þess að verksmiðjur Elkem muni þá smám saman hverfa frá gamla heimaríkinu. Til annarra landa sem bjóða hagstæðara raforkuverð. Og það án tillits til þess hver á fyrirtækið.

Það er reyndar mögulegt að Elkem muni þá horfa til Íslands sem góðrar staðsetningar fyrir kísiliðnaðinn sinn. Stóra spurningin er bara hvaða raforkuverð þeir treysta sér til að borga? Verð sem væri jafnvel 40-60% hærra en álbræðslurnar hér borga, kann að vera áhugavert fyrir Elkem. Kannski verst hvað þeir eru orðnir góðu vanir í Járnblendiverksmiðjunni á Grundartanga?

 

NorGer

Norðmenn eru að fara að slá enn eitt metið.

Stutt er síðan lengsti neðansjávar-rafmagnskapall í heimi - NorNed - var lagður milli Noregs og Hollands. Og reynslan af þeim kapli er greinilega bærileg því nú eru Norsararnir ásamt vinum sínum sunnar í Evrópu að fara að leggja annan og helmingi stærri kapal milli Noregs og Þýskalands.

Já - nú er NorGer-verkefnið komið á fullt. Vegalengdin milli Noregs og Þýskalands, er svipuð eins og milli Noregs og Hollands, þar sem NorNed-kapallinn hefur nú legið í nokkur ár. Rétt eins og NorNed, þá verður NorGer um 600 km langur HVDC-neðansjávarkapall og dýpið sem báðir þessi kaplar fara um er svipað. Mest er það um 400 m, en þó talsvert minna stærstan hluta leiðarinnar.

Kapallinn verður grafinn niður í hafbotninn með sérstökum plóg en á svæðum sem það verður ekki unnt verður kapallinn hulinn grjóti. Sem fyrr segir þá verður flutningsgeta NorGer miklu meiri heldur en NorNed. NorNed er 700 MW en NorGer verður 1.400 MW og á hverju ári á hann að flytja allt að 11 TWst af raforku!

Þetta jafngildir framleiðslu rúmlega tveggja Kárahnjúkavirkjana og um 2/3 af öllu rafmagni sem framleitt er á Íslandi í dag. Hér eru nú alls framleiddar um 17 TWst árlega, en til samanburðar þá framleiða Norðmenn samtals um 120 TWst að meðaltali á ári. NorGer mun þó ekki eingöngu flytja raforku frá Noregi, heldur líka til Noregs frá Þýskalandi - einkum á næturnar þegar raforkuverð er hvað lægst í Þýskalandi og heppilegt að safna orku í norsku miðlunarlónin og þess í stað nota t.d. raforku frá þýskum vindorkuverum.

NorGer verður sem sagt nokkuð öflugur strengur. Einmitt þess vegna varð Orkubloggarinn svolítið undrandi að sjá það að spennan verður einungis um 450-500 kV, sem er nálægt því sú sama og hjá NorNed (þar er hún 450 kV). Það er nefnilega svo að með hærri spennu yrði strengurinn hlutfallslega ódýrari og reksturinn hagkvæmari. Vandinn er bara sá að neðansjávarkapaltæknin er ekki komin lengra. Og ennþá eitthvað í að við sjáum t.d. 800 kV eða 1.000 kV HVDC-kapla í sjó - þó svo slíka kapla sé nú að finna á landi og þá ekki síst í Kína þar sem gríðarlangir HVDC-kaplar hafa hreinlega sprottið upp eins og gorkúlur á síðustu árum.

Heildarkostnaður við NorGer-kapalinn og spennustöðvarnar vegna hans er ansið hár, sem er líka smá spælandi. Kostnaðurinn er nefnilega áætlaður 1,4 milljarðar evra, sem er meira en helmingi hærri upphæð en NorNed kostaði (hann kostaði um 600 milljónir evra). Þetta er kannski lógískt miðað við það að flutningsgeta NorGer er einmitt um helmingi meiri. Maður hefði samt búist við því að hlutfallslega yrði kostnaðurinn við NorGer eitthvað hógværari.

Það eru einnig nokkur vonbrigði að sjá að gert er ráð fyrir raforkutapi allt að 5% í NorGer. En þetta háa tap kemur til af því að spennan á strengnum á ekki að vera nema um 500 kV. "Ekki nema" hljómar kannski hjákátlega í eyrum einhverra lesenda - en málið er að hærri spenna myndi minnka raforkutapið verulega og þess vegna hefði mátt búast við að stefnt yrði að hærri spennu í kaplinum. Við erum t.d. farin að sjá HVDC-kapla á landi með 800 kV spennu og jafnvel ennþá meiri. En tæknin er bara ekki komin lengra en þetta í neðansjávarkapaltækninni.

Þess vegna hafa hugmyndir um kapal milli Íslands og Evrópu líka miðast við að kapallinn yrði með max 400-500 kV spennu. Raforkuverð í Evrópu er reyndar orðið það hátt að svona kapall milli Íslands og Evrópu myndi að öllum líkindum vera þokkalegasta fjárfesting. Þó kann að vanta svona eins og eitt hraustlegt tækniþróunarskref enn, til að nokkur vilji ráðast í slíka fjárfestingu þegar á reynir.

Kapall milli Íslands og Evrópu yrði vel að merkja rúmlega þrefalt lengri en NorNed eða NorGer og lægi um allt að þúsund metra dýpi. Þ.a. slíkur neðansjávarkapall verður talsvert stórt skref fram á við. Þetta er samt bara spurning um tíma. Mörg okkar eiga meira að segja hugsanlega eftir að upplifa rafmagnstengingu milli Evrópu og N-Ameríku. Í fúlustu alvöru - þó það sé vissulega enn bara framtíðarmúsík.

NorGer á að vera kominn í gagnið árið 2015, en byrjað verður á sjálfu verkinu árið 2012. Fram að því verða m.a. gerðar ítarlegar rannsóknir á hafsbotninum þarna í Norðursjó til að finna bestu leiðina. Stærsti hluthafinn í strengnum verður norska ríkisorkudreifingar-fyrirtækið Statnett með 50% hlut. Að auki eru norsku raforkufyrirtækin Agder Energi og Lyse Produksjon og svissneska orkufyrirtækið Elektrizitäts-Gesellschaft Laufenburg eignaraðilar, en hvert þessarar þriggja orkufyrirtækja verður með 16.67% hlut.

Þróun raforkuverðs næstu misseri og ár mun sjálfsagt hafa einhver áhrif á tímaáætlunina. Gangi spár um síhækkandi raforkuverð eftir, þeim mun betri díll verður þessi kapall. En rætist aðrar spár um mikinn óstöðugleika á raforkuverði í N-Evrópu og þ.á m. um djúpar og jafnvel langvarandi dýfur af og til, gæti verið að áætlunum um NorGer muni seinka eitthvað.

Það er sem sagt ekki borðleggjandi hvernig raforkuverð mun þróast í Evrópu á næstu árum og áratugum. En þessu þurfum við Íslendingar ekki að hafa áhyggjur af. Jafnvel þó svo færi að raforkuverð í Evrópu reynist nú hafa náð hámarki til langs tíma, þá er það orðið svo miklu hærra en raforkuverð á Íslandi að hér hafa skapast ný og spennandi tækifæri til að auka arðsemi í raforkuframleiðslunni á Íslandi. Við höfum nú öðlast gott svigrúm til að t.d. bjóða fjölbreyttri flóru evrópskra iðnfyrirtækja mun lægra verð heldur en þau eru nú að borga í Evrópu - en um leið talsvert hærra verð en stóriðjan hér er að greiða. Þetta skapar okkur mikil tækifæri; ábatinn af því hversu ódýrt er að framleiða rafmagn á íslandi gæti loksins farið að renna almennilega til almennings á Íslandi í stað stóriðjunnar.

Þessi staða er tiltölulega nýlega upp komin, því aðeins örfá ár eru síðan raforkuverð víða í Evrópu var miklu lægra og verðmunurinn milli Evrópu og Íslands miklu minni en nú er. Og nú orðið kemur það að auki oft fyrir að raforkuverðið í Evrópu hreinlega rýkur upp úr öllu valdi, sérstaklega þegar mikið er um bilanir eða viðhald í raforkukerfinu og/eða þegar miklir kuldar geysa. 

Helstu ástæður þess að raforkuverð víða í Evrópu hefur hækkað mjög síðustu árin eru að kolaverð hefur farið hækkandi og einnig var of mikið byggt af raforkuverum sem leiddi til tímabundins offramboðs af raforku. Þá hefur dregið úr umsvifum ríkisvaldsins í raforkugeiranum víða í álfunni, en markaðsvæðing raforkugeirans hefur leitt til hækkandi raforkuverðs þrátt fyrir meinta aukna samkeppni. Í reynd hefur nefnilega oft tekist heldur hrapallega til með einkavæðingu orkufyrirtækja. Alræmdasta dæmið þar um er sennilega sú fákeppni sem nú er á breska einkavædda raforkumarkaðnum. En það er önnur saga.

Það er sem sagt svo að á fáeinum árum hefur raforkumarkaðurinn í Evrópu tekið miklum breytingum og verð á raforku til framleiðanda hefur þar víða hækkað mikið frá því sem var fyrir t.d. áratug síðan. Þetta hefur leitt til þess að farið var að huga að nýjum tengingum og þar er lagning NorNed og NorGer nærtækt dæmi. Það er algert lykilatriði að opinberu orkufyrirtækin hér á Íslandi, eins og Landsvirkjun og Orkuveita Reykjavíkur, nýti sér þessi tækifæri. Bersýnilegt er að hjá Landsvirkjun eru menn afar meðvitaðir um þessi tækifæri, en lítið hefur borið á því að önnur orkufyrirtæki séu að huga að þessu. Sérstaklega er áberandi hvað lítið hefur heyrst frá Orkuveitu Reykjavíkur, þrátt fyrir að það sé nánast lífsnauðsyn fyrir fyrirtækið að eiga kost á betri arðsemi. A.m.k. ef ekki á að leggja allan skuldaklafann um háls Reykvíkinga og annarra almennra viðskiptavina fyrirtækisins.

Til að auka hagnað íslensku orkuframleiðendanna er rafmagnskapall til Evrópu augljóslega áhugaverður. Hann er samt ekki eina leiðin - því í dag erum við einfaldlega samkeppnishæfari á raforkumörkuðunum en verið hefur og eigum góða möguleika á að nýta það til að laða hingað evrópsk iðnfyrirtæki af ýmsu tagi. Það myndi ekki aðeins bæta afkomu orkufyrirtækjanna heldur líka styrkja og auka fjölbreytni í íslensku atvinnulífi. Framtíðin er sem sagt björt ef menn halda rétt á spöðunum, hafa skýra framtíðarsýn, marka sér skynsama og raunsanna stefnu og fylgja henni eftir af fagmennsku og bestu þekkingu. Þess vegna eru íslensku orkuauðlindirnar okkur nú líka efnahagslega mikilvægari en nokkru sinni áður. Vonandi átta íslensk stjórnvöld og eigendur opinberu orkufyrirtækjanna sig á þessari stöðu.

 

Nýársskaup og "Colombia"

Er ekki alveg nauðsynlegt að slá á örlítið létta strengi svona í upphafi nýs árs?

Þá er fátt betra en að rifja upp hið ómótstæðilega áramótablað Markaðarins við áramótin 2006/2007. Markaðurinn var (og er) viðskiptakálfur Fréttablaðsins. Í dag ætlar Orkubloggarinn að glugga aðeins i þetta magnaða eintak blaðsins. Sem á forsíðunni skartaði þessari líka fínu mynd af manni ársins. Að mati Markaðarins. Sá var Hannes nokkur Smárason:

"Hannes Smárason er maður ársins 2006 að mati dómnefndar Markaðarins. Hann fór inn í þetta ár með ýmsar hrakspár á bakinu og efasemdir um stefnu, en kemur út úr því með innleystan hagnað fyrir á fimmta tug milljarða og með eitt öflugasta fjárfestingarfélag í Evrópu sem getur fjárfest fyrir 200 milljarða króna."

Því miður fann Orkubloggarinn hvergi þarna í umræddu blaði Markaðarins hvaða öndvegisfólk það var sem sat í dómnefndinni, sem valdi Hannes Smárason sem mann ársins. Kannski best fyrir það sjálft að halda nöfnum sínum leyndum.

En greinin heldur áfram á þessum bráðskemmtilegu og jákvæðum nótum: Umræðan á árinu um íslenska fjárfesta og fjármálakerfið var á tíðum ósanngjörn og illa ígrunduð. Skrifar blaðamaðurinn og vitnar svo í Hannes: „Þetta var svona slagorðaumræða þar sem menn máluðu skrattann á vegginn. Þessi umræða var óvægin og hörð, en það sem er merkilegast við hana er að það komu eiginlega allir sterkari út úr henni."

Þarna eru Hannes og Markaðurinn að vísa til neikvæðrar umfjöllunar um íslenskt viðskiptalíf á árinu 2006 frá t.d. Danske Bank og einhverjum leiðindapúkum hjá bandarískum bönkum. Til upprifjunar skal nefnt að á fyrri hluta 2006 skall á það sem nú er nefnt fyrri bankakreppan. Þegar íslenskum bönkum reyndist allt í einu erfitt að fá lánaða peninga í útlöndum til að endurfjármagna sig.

En sama ár birtist svo víðfræg skýrsla þeirra Frederics Mishkin og Tryggva Þórs Herbertssonar (sem síðar varð forstjóri Askar Captal þeirra Wernerbræðra og talar nú á Alþingi fyrir því að ríkisstjórnin taki ráðin af Landsvirkjun og virki í hvelli fyrir álver á Húsavík). Þetta var skýrslan sem hvítþvoði íslenskt viðskiptalíf og um hana segir Markaðurinn orðrétt:

"Í byrjun maí [2006] kom svo einnig út skýrsla Frederics Mishkin hagfræðiprófessors við Colombia-háskóla [sic] í Bandaríkjunum, þar sem hann sagði íslenskt hagkerfi standa traustum fótum. Viðskiptaráð hafði falið Mishkin að kanna stöðu efnahagslífsins og niðurstaðan var skýrsla sem hann skrifaði með Tryggva Þór Herbertssyni, forstöðumanni Hagfræðistofnunar. Mishkin vísaði algjörlega ábug kenningum um yfirvofandi kreppu. Mishkin var síðar á árinu tekinn inn í hóp seðlabankastjóra í Bandaríkjunum og er það til marks um þá virðingu sem hann nýtur í heimi hagfræðinnar, enda talinn í hópi færustu sérfræðinga á sínu sviði."

Nú segja reyndar sumir að þessi alræmda skýrsla hafi verið rituð af Tryggva Þór einum. En "vesalings" Mishkin situr uppi með að hafa párað nafn sitt undir kjaftæðið. Kalltuskan - þessi ótrúlega skýrsla á líklega eftir að fylgja honum eins og skugginn um aldur og ævi, sbr. t.d. umfjöllun á vef Financial Times. Mæli með því að lesendur horfi á vídeó-innslagið þar.

Í áðurnefndu viðtali í Markaðnum kom Hannes Smárason inn á fjármögnun Glitnis og annarra íslenskra banka. Og sagði í því samband: "Það er hins vegar afar merkilegt að sjá að bankarnir eru búnir að fjármagna sig í botn, með miklu meira lausafé og standa mun betur en þeir gerðu í upphafi árs... Við höfum góðan aðgang að alþjóðlegum fjármálamarkaði og ef við ráðumstu í stórverkefni, þá getum við fengið til liðs við okkur stóra erlenda banka."

Þannig talaði forstjóri FL Group í árslok 2006. Ekki veit Orkubloggarinn hvað snjallir viðskiptamenn eiga við með frasanum að "fjármagna sig í botn". En tuttugu mánuðum síðar var þetta allt orðið gjaldþrota.

Svo komu lokaorðin í viðtalinu sem eru auðvitað snilld: Við þurfum að vera sniðug til þess að geta haldið áfram að vaxa án þess að breytast í bresk eða skandinavísk félög og missa við það sérstöðu okkar. Hins vegar ef menn stíga ákveðin skref hér varðandi reglur og skattaumhverfi þá er engin ástæða til að ætla annað en að við getum haldið áfram. Við erum rétt að verða þekkt í alþjóðlegum fjárfestingarheimi, en það á algjörlega eftir að nýta þann möguleika að gera Ísland að spennandi fyrirtæki fyrir fjármálafyrirtæki og banka.

Jamm - sumir álíta að við "þurfum að vera sniðug". Og kannski ekkert að vera að reka fyrirtækin hér á Klakanum góða eins og einhver skandínavísk félög. Auðvitað alveg skelfilegt að fylgjast t.d. með öllum rotgrónu dönsku stórfyrirtækjunum, sem ekki kunna að taka almennilega áhættu í anda Vegas. Hannes og félagar þurfa líka endilega að kenna Danskinum að veita lán til viðskiptaklíkunnar veðlaust og helst líka án undirritunar.

Umrætt áramótablað Markaðarins er stútfullt af meiru ámóta rausi frá öðrum forkólfum íslensk viðskiptalífs. Rétt að hafa hér hlekk á blaðið, en athugið að þetta er nokkuð þungt pdf-skjal. Það er samt vel þess virði að hlaða því niður; lesningin er hrein veisla fyrir kjánahrollinn. Jón Ásgeir var kokhraustur og sagðist bara vera rétt að byrja. Og annað eftir því. Af öllum viðmælendum blaðsins var aðeins einn einasti maður sem mælti viðvörunarorð. Sá var þáverandi forstjóri Marel, Hörður Arnarson, sem nú er forstjóri Landsvirkjunar.

Já - á árunum 2005-2008 þandist "íslenska efnahagsundrið" út nánast hömlulaust en án innistæðu. Sorglegast er samt hvernig sum opinber fyrirtæki létu líka sogast með. Líklega er Orkuveita Reykjavíkur þar eitt besta dæmið.

Allt fram á síðustu dagana fyrir hrun stærðu stjórnendur Orkuveitunnar sig af glæstum sigrum. Þrátt fyrir ýmsar viðvörunarraddir um að hinn mikli lásbogi íslensks efnahagslífs væri með veikan streng, ákvað Orkuveita Reykjavíkur að ráðast í nýjar stórframkvæmdir með tilheyrandi aukinni skuldsetningu. Jafnvel svo seint sem sumarið 2008 voru gerðir stórir samningar um kaup á vélasamstæðum í nýjar virkjanir á Hengilsvæðinu, þrátt fyrir að verulegar blikur væru á lofti. Hvorki æðstu ráðamenn stjórnvalda né opinberra stofnana eða -fyrirtækja virtust sjá ástæðu til að staldra við né hugleiða að það sem fer mjög hratt upp kemur oft líka ansið hratt niður.

Af þessu tilefni er vert að rifja upp ummæli þáverandi forstjóra Orkuveitunnar í hinu alræmda áramótablaði Markaðarins. Þá voru viðræður Orkuveitunnar og Símans um sameiningu dreifikerfa sagðar vera á lokastigi. „Það er verið að hreinsa upp síðustu innansleikjurnar," sagði Guðmundur Þóroddsson, forstjóri Orkuveitunnar." Skemmtilega að orði komist?

Það er sérstaklega athyglisvert að í þessu margumrædda flotta eintaki af Markaðnum er tvívegis sagt frá heimsókn Michael Porter til Íslands þá fyrr um árið. En í hvorugt skiptið er minnst einu orði á þau orð Porter's að hér væru augljós háskaleg þenslumerki, sem afar mikilvægt væri að bregðast við án tafar. Líklega hefur ritstjóra Markaðarins þótt þau ummæli Porter's vera full neikvæð, til að vera að rifja þau upp í þessu skemmtilega áramótablaði.

En "veislan" hélt áfram enn um sinn. Að vísu voru nokkrir leiðinlegir efasemdarmenn, sem leist alls ekki á blikuna og þótti eitthvað meira en lítið einkennilegt við módelið allt. Losuðu sig við öll sín íslensku hlutabréf og greiddu upp fasteignalánin sín. En gerðu það allt í hljóði og læddust með veggjum, vitandi að ef það fréttist yrðu þeir hafðir að háði og spotti. Komu sér burt frá hjörðinni og heyrðu partýglamrið fjarlægast... vissulega með smá söknuði. En stundum er bara alls ekki svo galið að fylgja eigin samvisku og eigin hyggjuviti.

 

Verður Ísrael næsti "Noregur"?

Norðmenn eru þakklátir skaparanum - eða náttúrunni. Nú í vikunni sem leið datt nýjasta útgáfa af Norwegian Continental Shelf inn um bréfalúgu Orkubloggarans og þar segir orðrétt:

Nature has been generous with Norway. That laid the basis for an adventure which began over 40 years ago and has led to the drilling of more than 3000 wells on the NCS. This in turn has made it possible to establish welfare provisions for the population which would otherwise have been impossible.

Já - norska olíuævintýrið hefur gert Norðmenn að einhverri allra ríkustu þjóð veraldar. En hvað með hina "einu sönnu Guðs útvöldu þjóð"; Ísraelsmenn?

Eins og fólk veit er allt löðrandi í olíu í næsta nágrenni Ísraels. Auðvitað mest við Persaflóann, en einnig í ýmsum löndum í næsta nágrenni flóans. Víða í löndum Norður-Afríku er að finna mikla olíu í jörðu - eins og t.d. í Egyptalandi og hjá Gaddafi í Líbýu - og meira að segja í Sýrlandi hefur fundist dágóður slatti af svarta gullinu. En ekki einn einasti dropi innan lögsögu Ísraels. Hvorki innan hins "upprunalega" Ísrael né innan hernumdu svæðanna - ekkert á Vesturbakka Jórdanár og ekkert á Gaza. Það vottar ekki einu sinni fyrir smá gasþunnildum undir sjálfri Jerúsalem.

Olían er sem sagt aðallega í einræðisríkjum "villutrúarmannanna"! Sumir Ísraelar gantast með að það sé líkt og Drottinn hafi ákveðið að láta alla við botn Miðjarðarhafsins njóta olíu nema Ísraela sjálfa. Golda Meir, fyrrum forsætisráðherra Ísraels mun hafa orðað þetta svo, að í fjörutíu ár hafi Móses leitt gyðinga um eyðimörkina til eina svæðisins í öllum Mið-Austurlöndum þar sem enga olíu er að hafa! Nema auðvitað ólífuolíu, sem þykir þó ekki alveg eins mikil náttúruauðlind í dag eins og var fyrir þúsundum ára.

Ekki hefur vantað viljann til að finna olíu í Ísrael. Í meira en hálfa lönd hafa menn staðið sveittir og leitað svarta gullsins um landið allt. Í leit sinni hafa sumir fyrst og fremst haft trúna að vopni. Eins og síonistinn og Texasbúinn John Brown, sem telur sig geta lesið vísbendingar í texta Gamla testamentisins um hvar finna megi olíu í landinu helga. En þrátt fyrir trúarhita Brown's hefur umfangsmikil leit fyrirtækis hans, Zion Oil, verið árangurslaus. Ekki minnsti dropi af nýtanlegum kolvetnisauðlindum hefur fundist í ísraelskri jörð. Né á öðrum svæðum sem Ísrael hefur hernumið. Og það þrátt fyrir að Zion Oil byggi leit sína á kýrskýrum vísbendingum úr Gamla testamentinu... sem reyndar ku heita Tóra  í gyðingdómnum ef Orkubloggaranum skjátlast ekki - en reyndar er trúarbragðafræði ekki hans sterkasta hlið.

Fyrir fáeinum árum fannst reyndar vottur af gasi undir landgrunninu útaf Ísrael. En það var smotterí - og allt þar til fyrir rétt rúmu ári síðan leit út fyrir að Ísrael yrði um aldur og ævi háð fjárframlögum frá Bandaríkjunum til að geta keypt eldsneyti til að knýja þjóðfélagið.

Þetta var satt að segja farið að líta illa út; auknar efasemdarraddir voru farnar að heyrast frá Washingon DC um skilyrðislausan stuðning Bandaríkjanna við Ísrael og Palestínumenn voru farnir að eygja von um meiri sjálfstjórn. En viti menn. Einmitt þegar verulega var farið að þrengja að Ísraelsstjórn gerðist "kraftaverkið". Risastór gaslind fannst í lögsögu Ísraels um 50 sjómílur vestur af hafnarborginni Haifa. Gaslind sem hvorki meira né minna virðist hafa að geyma jafngildi 1,5 miljarða tunna af olíu.

Þetta var stærsta gaslindin sem fannst í heiminum árið 2009! Svæðið hefur verið nefnt Tamar, sem sérfróðir Biblíulesendur segja Orkubloggaranum að sé til heiðurs merkri konu sem sagt er frá í Gamla testamentinu. En varla höfðu fréttirnar af Tamar-gaslindinni borist til gyðingalandsins sérkennilega, þegar menn hittu enn á ný í mark á ísraelska landgrunninu. Og nú þótti ástæða til að kenna lindina við sjálft sæskrímslið ógurlega; Levíaþan. Sem mun vera einhvers konar Miðgarðsormur þeirra gyðinganna.

Þessi nýjasta gaslind sem fannst um mitt þetta ár (2010) er sögð vera helmingi stærri en Tamar; þ.e. að hún jafngildi 3 milljörðum tunna af olíu. Sem er ansið hreint mikið og myndi gera Ísrael að jafn mikilvægu kolvetnisríki eins og Noregur er í dag. Nú blasir við að Ísrael verði ekki aðeins sjálfu sér nægt um orku, heldur verður landið stórútflytjandi á gasi. Enda er nú unnið hörðum höndum í ísraelsku stjórnsýslunni við að móta reglur um auðlindagjald og "olíusjóð" að norski fyrirmynd.

Enn eru allmörg ár í að gas fari að streyma frá fyrstu gasvinnslusvæðunum útaf strönd Ísraels. Ekki er orðið ljóst hvert gasið mun fara, en margt bendir til þess að auk innanlandsmarkaðar verði gasleiðsla lögð til Grikklands og gasið selt þangað og svo áfram innan ESB.

Þetta er þó enn ekki afráðið og það er kannski ennþá fullsnemmt að ætla að Ísraelar verði örugglega ofurrík kolvetnisþjóð. En vissulega er margt sem bendir nú til þess að Ísraelsþjóð eigi í vændum tugmilljarðadollara tekjur á næstu árum og áratugum.

Hvort það mun styrkja friðarhorfur í Mið-Austurlöndum er allt önnur saga. Gasfundurinn er strax farinn að hafa slæm áhrif á sambandið milli Ísraela og Líbana, sem munu takast á um gaslindir á lögsögumörkunum. Sömuleiðis eru stjórnvöld í Egyptalandi á nálum. Egyptar hafa nefnilega gert samninga við Ísraela um stórfellda gas-sölu til Ísrael en sjá nú fram á óvissu um að þeir samningar verði efndir af hálfu Ísraelsmanna. Úps!

Nú eru jólin. Það er nokkuð ljóst að boðskapur kristninnar um frið og fyrirgefningu er ennþá víðs fjarri því að sætta þjóðir heimsins. Við sem búum hér svo fjarri stríðsátökum hljótum að freistast til að hugsa einmitt þau orð sem Bono söng hér um árið: Well, tonight, thank God it's them, instead of you! Jafnvel þó svo hér muni kannski aldrei finnast dropi af olíu, þá er Ísland alls ekki svo slæmur staður að fæðast á! Í reynd snýst lífið jú um allt annað heldur en olíu... eða orkublogg.

 

Olíuleki

Wikileaks-skjölin úr bandarísku stjórnsýslunni hafa opnað okkur athyglisverða sýn í veröld olíunnar.

Þar kemur m.a. fram að yfirvöld í Saudi Arabíu vilji helst að Bandaríkin þurrki út Klerkastjórnina i Íran. Enda er Íran það land sem er með einhverjar mestu olíubirgðir veraldar og blessaðir Sádarnir treysta alls ekki trúbræðrum sínum í Persíu til að halda sig innan viðmiðana OPEC (þ.e. að virða framleiðslukvótana).

Ef olía tæki að streyma stjórnlaust á markaðinn frá Íran myndi olíuverð einfaldlega hrapa. Afleiðingin yrði sú að Saudi Arabía myndi samstundis lenda í miklum viðskiptahalla - með tilheyrandi innanlandsóróa. Þá gæti orðið stutt í byltingu gegn einræðisstjórninni, sem þar hefur setið að olíuauðnum og stýrt landinu með harða hendi trúarinnar að vopni.

Hjá Wikileaks má líka finna skjöl um að í reynd sé það olíufélagið Shell sem stjórnar Nígeríu - miklu fremur en nígerísk stjórnvöld. Allar helstu ákvarðanir munu nefnilega vera bornar undir Shell áður en þær eru formlega teknar af sjálfum stjórnvöldum Nígeríu.

Einnig er þarna að finna skjöl um að bandaríski olíurisinn Chevron hafi skipulagt olíuviðskipti við Klerkana í Íran þrátt fyrir viðskiptabann Bandaríkjastjórnar. Þó það nú væri! Fátt er ábatasamara en slík ólögmæt olíuviðskipti, eins og eigendur Glencore og fleiri fyrirtækja á jaðri hins siðmenntaða heims þekkja manna best. Hingað til hafa flestir álitið að stóru olíufélögin sem skráð eru á markaði héldu sig frá slíku. Að fara framhjá viðskiptabanni er einfaldlega svakalega áhættusamt fyrir hlutabréfaverðið ef upp kemst. En menn virðast barrrasta ekki standast mátið. Enda fátt ljúfara en að kaupa olíutunnuna á svona ca. 5-10 dollara og svo selja hana á 80 USD á markaði.

Kostulegast er þó að lesa um hvernig hinar ægilegu hótanir Hugó Chavez, forseta Venesúela, um að hætta að selja Bandaríkjamönnum olíu og selja hana þess í stað til Kína, hafa snúist í höndum hans. Reyndar hefur Orkubloggið áður minnst á að þessar hótanir séu mest í nösunum á kallinum, enda er CITGO með nær alla olíuhreinsunina sína í Bandaríkjunum og því væri þeim dýrt að framkvæma "hótanirnar". Engu að síður hefur ljúflingurinn Chavez látið athafnir fylgja orðum í þetta sinn. Kínverjar hafa gert nokkra stóra samninga um kaup á olíu frá Venesúela og þannig tekið þátt í að skapa þann pólitíska sýndarveruleika að Bandaríkjamenn geti sko alls ekki treyst á að fá olíu frá Venesúela.

En Wikileaks-skjölin afhjúpa þann veruleika að Kínverjarnir borga Chavez og félögum einungis skitna 5 USD fyrir tunnuna! Og nú er Chavez fjúkandi illur því hann grunar Kínverjana um að nota ekki olíuna heima fyrir, heldur að selja hana beint inn á markaðinn! Þar sem verðið hefur verið í kringum 80 USD tunnan undanfarið. 

Skjölin benda til þess að sumt af þessari olíu sem Kína kaupir af Venesúela fari til viðskiptalanda Kína í Afríku. Mest virðist þó fara beint á Bandaríkjamarkað! Því verður ekki betur séð en að fulltrúar alþýðunnar séu farnir að stunda sama leikinn eins og örgustu ímyndir heimskapítalismans.

Hingað til hafa menn einungis haldið slík viðskipti stunduð af alræmdustu skuggafyrirtækjum veraldarinnar; að kaupa olíu á slikk frá einangruðum stjórnvöldum og selja hana svo áfram með ofsahagnaði. En nú eru það Venesúelamenn sem sitja eftir með sárt ennið eftir að hafa verið svona duglegir að sýna viðleitni til sósíalískrar samstöðu. Kannski ekki furða að karlálftin hann Húgó klóri sér í kollinum - og velti fyrir sér af hverju olíuskipin sem sigla frá Venesúela og vestur um Panama-skurðinn virðast aldrei ná til Kína.

 

Rothschild í hrávörustuði

Nathaniel Philip Rothschild virðist hafa mikinn áhuga á áliðnaðinum þessa dagana.

Þessi helsta stjarna Rothschild-fjölskyldunnar nú í byrjun 21. aldarinnar varð nýlega hluthafi í hrávörurisanum Glencore International. Fyrirtækinu dularfulla sem ræður því sem það vill ráða í Century Aluminum, sem er m.a. eigandi Norðuráls í Hvalfirði. Og nú virðist Rotskild-strákurinn æstur í að eignast umtalsverðan hlut í Rusal'inu hans Oleg Deripaska.

Þar er um að ræða stærsta álfyrirtæki heimsins. Kannski æxlast þetta þannig að Rusal (og þar með Deripaska) verði brátt orðið eigandi að álverinu í Hvalfirði og grunninum í Helguvík? Þá færi kannski að hýrna aftur yfir þeim álfunum suður með sjó, sem seldu frá sér ættarsilfrið í iðrum Reykjanessins. Það væri svo auðvitað athyglisverður bónus ef sjálfir Rothschild'arnir myndu fylgja með í kaupbæti.

Það er sossum ekkert nýtt að Rothschild-fjölskyldan sé áhugasöm um hrávörur og þar á meðal ál. Minnumst þess að Rothschild-bankarnir voru einmitt meðal æstustu þátttakenda í olíuæðinu við Bakú um aldamótin 1900. Og Rothschild-fjölskyldan var mikilvægasti fjármögnunaraðilinn á bak við demantaævintýri Cecil Rhodes í sunnanveðri Afríku skömmu fyrir aldamótin 1900. Fjölskyldan fjármagnaði líka málmaveldið Anglo American, sem oftast er kennt við hinn þýska Ernest Oppenheimer. Og Rotskildarnir hafa að auki alltaf átt mikla hagsmuni í námurisanum Rio Tinto. Sem í dag heitir Rio Tinto Alcan og er eigandi álversins í Straumsvík.

Já - bæði nítjándu öldina og nær alla þá tuttugustu var þessi ofurefnaða gyðingafjölskylda meðal helstu þátttakenda í hrávöruviðskiptum heimsins. Og nú eru horfur á að einhver bjartasta von fjölskyldunnar, ungstirnið Nathaniel Rothschild, ætli sér að leggja ennþá meiri áherslu á hrávörumarkaðinn en verið hefur síðustu árin. Enda vita framsýnir menn að hugsanlega er þetta allt að verða uppurið. Enfaldir hlutir eins og jörð og grjót kann að vera sú fjárfesting veraldarinnar sem mun skila mestum hagnaði nú þegar við erum "running out of everything"!

Það er ekki nóg með að einhver alefnaðasti laukur Rothschild-fjölskyldunnar eigi nú bæði hagsmuna að gæta í Straumsvík, í Hvalfirði og í Helguvík. En jafnvel þó þetta séu allt saman stór verkefni á íslenskan mælikvarða, eru þetta hreinir smámunir í augum piparsveinsins Nathaniel Rothschild. Hann horfir á stærri dæmi, eins og þátttöku í Rusal. Þar væri hann orðinn samtarfsmaður álmannsins með drengsandlitið; milljarðamæringsins Oleg Deripaska.

Þarna eru á ferðinni menn sem vita hvert skal halda til að fá góðan arð af náttúruauðlindum. Það væri kannski viðeigandi að þessir tveir ljúflingar yrðu aðaleigendur einhverra af íslensku álbræðslunum. Fyrirtækjanna sem skófla til sín mest af þeim ábata, sem til verður af hinni ódýru grænu íslensku orkuframleiðslu.

En höldum í smá stund til upphafsins og sögunnar. Fólk kennt við Rothschild er rakið til þýska gyðingsins Amschel Rothschild, sem uppi var í Frankfurt í Þýskalandi um aldamótin 1800 (1744-1812). Á sama tíma og Íslendingar tókust á við Móðuharðindin, efnaðist Amschel Rothschild á fjármálavafstri og var sannkallaður útrásarvíkingur þeirra tíma. Hann stofnaði til viðskipta í öllum helstu borgum Evrópu og fjölskyldan varð brátt þekkt fyrir að vera einn helsti lánveitandi aðalsins um alla álfuna.

Sagt er að grunnurinn að æpandi auði fjölskyldunnar hafi einkum verið styrjöld Breta og Frakka sem endaði með niðurlagi Napóleons við Waterloo. Á þeim tíma var Nathan Rothschild, einn af sonum Amschel Rothschild, yfir öllum viðskiptum fjölskyldunnar í Bretaveldi. Ásamt bræðrum sínum var Nathan þessi, sem einmitt er forfaðir áðurnefnds Nathaniels í þráðbeinan karllegg, upphafsmaðurinn að umfangsmiklum viðskiptum með skuldabréf ríkja eins og við þekkjum svo vel í dag. Þessi viðskipti gerðu Bretum kleift að fjármagna stríðsreksturinn gegn Napóleon og sköpuðu bönkum Rothschild-fjölskyldunnar æpandi mikinn hagnað. Og lögðu þannig grunninn að fjármálastórveldi fjölskyldunnar

Illar raddir segja reyndar að ofsagróði Rothschild-bræðranna þarna snemma á 19. öldinni, í kjölfar sigurs hertogans af Wellington á Napóleon við Waterloo, hafi orðið til með fremur vafasömum hætti. Rothschild-fjölskyldan hafi einfaldlega búið yfir hröðustu upplýsingaveitu Evrópu og fengið fréttirnar frá Waterloo á undan enskum stjórnvöldum! Sem þýddi að Nathan Rothschild fékk í reynd innsýn í framtíðina og gat nýtt sér þessar upplýsingar til að taka viðeigandi ákvarðanir í kauphöllinni í London, áður en markaðurinn vissi hvað gerst hafði við Waterloo. Hvað sem sannleika slíkra sagna líður, þá varð Nathan Rothschild á skömmum tíma efnaðasti maður á Bretlandseyjum. Og var meira að segja talinn vera ríkasti maður veraldar, þegar hann lést árið 1836.

Í dag eru Rothschild'arnir ekki lengur bara í viðskiptum í Evrópu, heldur dreifðir um veröld viða. Á tímabili var fjölskyldan stórtæk í hrávöruviðskiptum og þá helst með olíu og gull. En á síðari árum er það bankastarfsemi og fjármálaþjónusta sem hefur verið hryggjarstykkið í fyrirtækjum fjölskyldunnar. Fjölskyldan hagnaðist t.a.m. gríðarlega á einkavæðingu Thatcher's í Bretlandi, þegar fyrirtæki þeirra sáu bæði um einkavæðinguna á bresku járnbrautunum og á gasfyrirtækinu British Gas.

En lífið er ekki alltaf dans á rósum. Eins og svo margir aðrir milljarðamæringar hefur Rothschild-fjölskyldan stundum fengið að kenna á óréttlæti veraldarinnar. Árið 1996 gerðist það t.a.m. að fjármálamaðurinn Amschel Rothschild fannst hengdur á hótelherbergi í París, einungis rétt rúmlega fertugur að aldri. Einnig hann var kominn í beinan karllegg af sjálfum höfuðpaurnum Nathan Rothschild, sem spáð hafði með afbrigðum vel fyrir um sigur Wellington's við Waterloo. Amschel átti einmitt að taka við stjórnun á fyrirtækjum fjölskyldunnar í Englandi og því var þessi illskiljanlegi sorgaratburður gríðarlegt áfall.

Og Rothschild-fjölskyldan hefur ekki bara þurft að takast á við persónulega harmleiki. Oft hafa utanaðkomandi öfl gert fjölskyldunni mikinn grikk. Byltingarástandið 1848, Kreppan mikla og uppgangur nasismans voru atburðir sem hjuggu djúp skörð í bankaveldi Rothschild-fjölskyldunnar um alla Evrópu.

Jafnvel núna í nútímanum er enginn friður. Það var t.a.m. magnað þegar Mitterand þáverandi forseti Frakklands tók sig til árið 1981 og þjóðnýtti sjálfan fjármálarisann Banque Rothschild í Frakklandi! Til að strá salti í sárið var fjölskyldunni í nokkur ár meinað af frönskum stjórnvöldum að stofna nýjan banka með nafni fjölskyldunnar. Fljótlega varð þó hægri maðurinn Chirac forsætisráðherra í Frakklandi og nánast samstundis varð til Rothschild & Cie Banque. Upprisa fjölskyldunnar í Frakklandi var hafin.

Þessi flétta hjá frönsku sósíalistunum gegn Rothschild-fjölskyldunnu um miðjan 9. áratuginn var óneitanlega svolítið kaldhæðnisleg í ljósi þess að í heimsstyrjöldinni síðari voru það nasistarnir sem þjóðnýttu bankastarfsemi fjölskyldunnar (í Þýskalandi). Og leppar nasistanna í frönsku Vichy-stjórninni gerðu hið sama í Frakklandi. Rothschild'arnir hafa því hvorki fengið að vera í friði fyrir fasistum né sósíalistum. Það er vandlifað. Sumir segja þetta vera skýrt dæmi um djúpstætt gyðingahatur í álfunni gömlu. Ljótt ef satt er.

En nú er sem sagt þessi ósigranlega fjármálafjölskylda komin á fullt í hrávörurnar eftir að hafa að mestu haldið sig frá þeim um tíma. Hér hefur verið minnst á álið og hver veit nema umræddur Nathaniel Rothschild verði senn orðinn helsti eigandi einhverra íslensku álfyrirtækjanna.

En hann er á fleiri vígstöðvum en bara í álinu. Nathaniel er t.am. í stjórn Barrick Gold, sem er stærsta gullnámufyrirtæki veraldarinnar. Þar er hann í slagtogi með öðrum ofurríkum gyðingi; sjálfum Peter Munk [sbr. myndin]. Munk þessi er um margt merkilegur náungi. Hann var einn þeirra sem slapp frá Ungverjalandi árið 1944 þegar nasistarnir leyfðu slatta af sterkefnuðum gyðingum að flýja til Sviss - gegn laufléttri greiðslu. Um 450 þúsund aðrir ungverskir gyðingar voru ekki alveg jafn lánsamir og voru sendir í gasklefana í Auschwitz. Stundum er gott að eiga pening.

Það vantar ekki dramatíkina í kringum evrópsku gyðingana. Hvort sem það eru ofsóknir, hörmuleg örlög eða ævintýralegur auður, er lífshlaup þeirra engu líkt. Og hinn geðþekki Nathaniel Rothschild er hvergi nærri hættur. Undanfarið hefur heyrst að hann sé um það bil að gera sannkallaðan risadíl austur í Indónesíu, sem tryggi honum yfirráð yfir stórum hluta allrar kolavinnslu þar í landi. Horfur eru á að þar með verði Nathaniel einhver mesti kolaútflytjandinn til Kína! Spennandi fyrir strákinn.

Sumir álíta meira að segja að þessi nýjustu skref Nathaniel's í álinu og kolunum muni verða til þess að við sjáum senn nýtt risahrávörufyrirtæki í heiminum. Sem muni jafnast á við sjálft Glencore eða Xstrata. En hvað sem því líður, þá er augljóslega ástæða til að fylgjast vel með brallinu í Nathaniel Philip Rothschild, Oleg Deripaska og öðrum helstu vinum þeirra. Einhver sem hefur séð þá á rölti um miðborg Reykjavíkur?